Το παλαιοβιβλιοπωλείο του Ουμπέρτο Σάμπα

 

 

 

Ο Ουμπέρτο Σάμπα και

το παλαιοβιβλιοπωλείο του

 

 

 

 

Η συνάντηση του Ουμπέρτο Σάμπα με τον Σάντρο Πέννα

 

 

Ο Ουμπέρτο Σάμπα θεωρείται ένας από τους μείζονες σύγχρονους Ιταλούς ποιητές. Στη γενέτειρά του, την Τεργέστη,  υπάρχει σε κεντρικό πεζόδρομο άγαλμά του, αφού αποτελεί ποιητικό σύμβολο της πόλης. Λίγα μέτρα από το άγαλμα του Σάμπα υπάρχει το φημισμένο παλαιοβιβλιοπωλείο με την ονομασία του ποιητή, στέκι ανθρώπων του πνεύματος από την πόλη και από ολόκληρη τη χώρα. Την Τεργέστη παλαιότερα επισκέφτηκε, και έζησε εκεί επί δέκα ολόκληρα χρόνια, ο σπουδαίος Τζόις, άγαλμα του οποίου κοσμεί το λιμάνι της. Ο Σάντρο Πέννα υπήρξε ελάσσων λυρικός και ερωτικός ποιητής της Ιταλίας, που έστειλε κάποτε τα πρώτα του ποιήματα στον Σάμπα, θεωρώντας τον έναν από τους τρεις σπουδαιότερους ποιητές της νεότερης Ιταλίας μαζί με τον Ουνγκαρέτι και τον Μοντάλε. Ο Σάμπα αμέσως του απάντησε θετικά και ο Πέννα, που είχε στείλει τα ποιήματά του με ψευδώνυμο, σταμάτησε την αλληλογραφία μαζί του. Λίγο διάστημα μετά, ο Πέννα επισκέφτηκε την Τεργέστη –την «πρωτεύουσα του έθνους του πουθενά», κατά την Τζαν Μόρις– και με αφορμή μια ψυχαναλυτική θεραπεία που ήθελε να κάνει, συναντήθηκε με τον Σάμπα, με τον οποίον, όλως τυχαίως, είχαν τον ίδιο ψυχαναλυτή – η μέθοδος του Φρόιντ, εκείνα τα χρόνια, έκανε θραύση. Ο Πέννα, με πρόσχημα καινούργια ποιήματα που δείχνει στον Σάμπα, του αποκαλύπτει πως είναι εκείνος ο ποιητής που, με ψευδώνυμο, κάποτε, του είχε ταχυδρομήσει πρωτόλεια ποιήματα, και ο Σάμπα, ενθουσιασμένος, τον αναγνωρίζει. Έκτοτε, ο Πέννα εισέρχεται στον λογοτεχνικό κόσμο της Ιταλίας, τη δεκαετία του ’30. Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζουν και οι επιστολές ανάμεσα σε Σάμπα και Πέννα, που αποτελούν τη μαρτυρία μιας δυνατής φιλίας.

 

 

Ποιος ήταν ο Ουμπέρτο Σάμπα

 

Ο Ουμπέρτο Σάμπα γεννήθηκε στην Τεργέστη το 1883 από Ιταλό πατέρα και Εβραία μητέρα. Το κανονικό του όνομα ήταν Ουμπέρτο Πόλι, στα πρώτα του βιβλία, όμως, υπέγραφε ως Ουμπέρτο ντα Μοντερεάλε. Αργότερα οικειοποιήθηκε το ψευδώνυμο Σάμπα, που στα εβραϊκά σημαίνει ψωμί – φόρος τιμής στην αγαπημένη του μητέρα. Μετά τον Πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, όπου εξάσκησε απλά χρέη γραφέα, επέστρεψε στην Τεργέστη και, χάρη στην οικονομική βοήθεια κάποιας θείας του, αγοράζει το μικρό βιβλιοπωλείο, ειδικευμένο σε παλιά και σπάνια βιβλία, στον αριθμό 30 της οδού Σαν Νικολό. Η ποίησή του χρόνο με το χρόνο γίνεται λιγότερο αυτοβιογραφική, ενώ από το 1929 αρχίζουν τα νευρολογικά του προβλήματα. Είναι ο πρώτος άνθρωπος στην Τεργέστη που υποκύπτει στη γοητεία του να ψυχαναλυθεί. Το 1939 εγκαταλείπει την Τεργέστη και εγκαθίσταται στη Ρώμη. Το φασιστικό καθεστώς του Μουσολίνι τον καταδιώκει – η εβραϊκή καταγωγή του, ο συγχρωτισμός του με ομοφυλόφιλους ποιητές της Ιταλίας και η τολμηρή γραφή του ήταν ισχυροί λόγοι για να σπιλωθεί το όνομά του. Μετά τον Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο αναγορεύεται σε «επίσημο ποιητή» από την Ακαδημία «Dei Lincei». Το 1946 δημοσιεύει τους αφορισμούς Μονοπάτια και Διηγηματάκια. Πεθαίνει τον Αύγουστο του 1957 σε κλινική της Τεργέστης, κουρασμένος και ψυχικά ταραγμένος από τη βαριά αρρώστια της γυναίκας του, που θα πεθάνει τον επόμενο χρόνο.

 

 

 

Το παλαιοβιβλιοπωλείο του Σάμπα

 

 

Το πρώτο βιβλίο του Σάμπα που μεταφράστηκε στα ελληνικά από τον θεσσαλονικιώτικο οίκο «Παρατηρητής», το 1992, ήταν το μυθιστόρημα Ερνέστο. Ο ποιητής περιλαμβάνεται σε αρκετές ανθολογίες ιταλικής ποίησης (μικρές ή μαγάλες), που κυκλοφορούν στην Ελλάδα, ενώ το πιο πρόσφατα μεταφρασμένο βιβλίο του είναι Το βιβλίο των τραγουδιών (Βακχικόν, 2019).

Τον Αύγουστο του 2018, επισκεπτόμενος την Τεργέστη, ανακάλυψα το φημισμένο παλαιοβιβλιοπωλείο, επί της οδού Σαν Νικολό 30. Το βιβλιοπωλείο του Σάμπα λειτουργεί ανελλιπώς εδώ και έναν αιώνα, διατηρώντας κάτι από το πνεύμα του Ιταλού ποιητή αλλά και του Τζέιμς Τζόις, που, μεταξύ άλλων σημαντικών λογοτεχνών της εποχής, ήταν από τους ταχτικούς θαμώνες του. Και ξεφυλλίζοντας με συγκίνηση τα παλιά βιβλία, σκέφτηκα πως η Τεργέστη με τη Θεσσαλονίκη έχουν πολλές ομοιότητες. Η Τεργέστη προσαρτήθηκε στην Ιταλία το 1918, η Θεσσαλονίκη στην ελεύθερη Ελλάδα έξι χρόνια νωρίτερα, το 1912. Πόλεις και οι δύο του Βορρά (του ιταλικού και του ελληνικού αντίστοιχα), με θάλασσα να τις περιβρέχει, με έντονη ποιητική παράδοση, με κεντρικές, παραθαλάσσιες πλατείες (Πιάτσα Ουνιτά στον κόλπο της Τεργέστης και Πλατεία Αριστοτέλους στον Θερμαϊκό κόλπο), σχεδόν πανομοιότυπες οπτικά (όχι όμως και αρχιτεκτονικά). Κόσμο ήρεμο, δημιουργικό και κάπως αποκομμένο από τα πολιτικά και οικονομικά κέντρα της Ρώμης και της Αθήνας αντίστοιχα. Ο Τζόις εδώ γράφει τους Δουβλινέζους του και ολοκληρώνει τον Οδυσσέα, ερχόμενος σε επαφή με Έλληνες εργάτες και λαϊκά στρώματα της πόλης, ενώ, χιλιόμετρα μακριά, λογοτέχνες της Θεσσαλονίκης, εναρμονισμένοι με τη γραφή του, λανσάρουν την τάση του εσωτερικού μονόλογου. Και ποιος να υπήρξε άραγε ο αντίστοιχος Σάμπα της Θεσσαλονίκης; Ο Αναγνωστάκης, ο Βαφόπουλος, ο Πεντζίκης, ο Ιωάννου ή μήπως ο Ασλάνογλου;

Φωτογράφισα, σ’ εκείνη μου την επίσκεψη, το παλαιοβιβλιοπωλείο και το άγαλμα του Ιταλού ποιητή στο κέντρο της πόλης. Και αποφάσισα, το πρώτο να το αναρτήσω στην αρχική σελίδα του blog που από τον φετινό Σεπτέμβρη έχω δημιουργήσει, φιλοδοξώντας να υπάρξει ως λογοτεχνική αρχειοθήκη τμήματος της ελληνικής αλλά και της παγκόσμιας λογοτεχνίας των τελευταίων δεκαετιών – και όχι μόνο. Κείμενα και συγγραφείς ιδωμένα από ένα απολύτως προσωπικό βλέμμα, που, συν τοις άλλοις,  μαρτυρά τις δικές μου αναγνωστικές προτιμήσεις αλλά και λογοτεχνικές επιρροές.

 

        

Σημείωση

 

Επ’ ευκαιρία της επαναλειτουργίας του παλαιοβιβλιοπωλείου Umberto Saba, ύστερα από πολύμηνη ανακαίνιση, που ολοκληρώθηκε, τον Σεπτέμβριο του 2024, τη Δευτέρα 28 Οκτωβρίου ηθοποιοί και απλοί πολίτες της Τεργέστης απέτισαν φόρο τιμής στον Ιταλό ποιητή μ’ έναν μαραθώνιο ανάγνωσης ποιημάτων του.

 

 

 

(το τμήμα του κειμένου που τιτλοφορείται «Η συνάντηση του Ουμπέρτο Σάμπα με τον Σάντρο Πέννα», δημοσιεύτηκε στην book press τον Αύγουστο του 2019, σε κείμενο με τον γενικό τίτλο: Σάντρο Πέννα: «Πάντα αγόρια στα ποιήματά μου!»)