Ταχυδρομικό κυτίο (1)

 

ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΟ ΚΥΤΙΟ (1)

 

(στη στήλη αυτή θα αναρτάται σύντομο σχόλιο για κάποιο από τα βιβλία που, κατά καιρούς, δέχομαι με το ταχυδρομείο)

●

 

Γιώργος Μουφτόγλου, Την ημέρα που ερχόμουν, Βακχικόν, 2025

 

Αν έδειχνε τα πρώτα του ποιήματα σε κριτικούς ή ειδήμονες του περασμένου αιώνα, ίσως εκείνοι να τον προσγείωναν με την πολυφορεμένη κρίση−ατάκα: «Τα θέματα που διαπραγματεύεσαι υπερβαίνουν την ηλικία σου». Κι όμως, αυτός ο 25χρονος, ο Γιώργος Μουφτόγλου, που τολμά να εκτεθεί μ’ αυτά τα πρώτα 33 ποιήματά του, δείχνει να έχει τα εχέγγυα για να εξελιχθεί σημαντικά στο μέλλον ως ποιητής. Γειώνει εντός του τα βιώματα και τις σκέψεις−ανησυχίες του, χρησιμοποιεί ικανοποιητικά τον ανοίκειο λόγο και την ποιητική μεταφορά, αφαιρεί από την ποιητική ύλη τα περιττά κρατώντας μόνο τα απαραίτητα. Ενώ επιχειρεί να εκφράσει το νέο και το καινούριο, παράλληλα εντρυφά στην παράδοση, που δείχνει να τον συγκινεί. Το βορειοελλαδίτικο τοπίο εμφατικά παρόν σε αρκετούς στίχους των ποιημάτων του: Ο αέρας του Βαρδάρη που του φέρνει νέα, η δυτική Μακεδονία, οι εκβολές του Αλιάκμονα με τα σαν «πορφυρό καθρέφτη» νερά του, επανέρχονται από ποίημα σε ποίημα. Στο παρθενικό ποιητικό του βιβλίο η αιώνια αναρώτηση γίνεται, πλέον, κατάφαση και επιβεβαίωση: Ναι, η ποίηση ταιριάζει καλύτερα στην ηλικία της νεότητας!

 

Δείγμα γραφής (σελ. 14)

 

Ας ανεγερθεί το σπίτι  πρώτα.

Μ’ ασβεστωμένους τοίχους κατάλευκους

σαν το φόρεμα της Έμιλι Ντίκινσον.

Με κάγκελα ψηλά, μαύρο μαντέμι λαμπερό

σαν της προγιαγιάς μου το τσεμπέρι

εκεί, στις εκβολές του Αλιάκμονα.

Μ’ έναν κισσό αναρριχώμενο

σαν θλίψη αναρριχώμενη σε γέλιο βαθύ.

Παράθυρα να μην υπάρχουν.

Ίσως κάπου, κάτω χαμηλά, σε μια γωνιά

ξεχασμένη, μια μικρή πορτούλα σκύλου

ίσα που να χωρά κεφάλι ανθρώπου

ν’ αντικρίζει μια στιγμή το φως

και να μαζεύεται πάλι μέσα.

 

Ας ανεγερθεί το σπίτι πρώτα.

Θα βρεθεί ύστερα κι ο Ποιητής

να τ’ αγοράσει.

 

Π. Γ.

 

 

 

Ποιήματα που φέρνει ο Βαρδάρης (ΙΙΙ)

 

ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΦΕΡΝΕΙ Ο ΒΑΡΔΑΡΗΣ (ΙΙΙ)-

ΤΡΕΙΣ ΦΩΝΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΑΚΟΥΓΟΝΤΑΙ ΞΑΝΑ

 

 

(Τρεις πρόσφατες ποιητικές συλλογές, γραμμένες από ποιητές που έλκουν την καταγωγή τους από τη Βόρεια Ελλάδα: Τόλης Νικηφόρου, Διονύσης Στεργιούλας και Ρία Φελεκίδου.)

 

Τόλης Νικηφόρου, μια νύχτα κι ένα όνειρο, ποίηση, Μανδραγόρας, 2025

 

Συχνά, έτυχε ν’ αναρωτηθώ στο παρελθόν γιατί ο Τόλης Νικηφόρου, ένας σημαντικότατος λογοτέχνης και από τις πιο ολοκληρωμένες και ευδιάκριτες ποιητικές φωνές της γενιάς του, τυπώνει τα τελευταία 5 χρόνια με καταιγιστικούς ρυθμούς (το 2022 τύπωσε τέσσερις ποιητικές συλλογές, το 2024 τρεις συλλογές και το 2023 δύο συλλογές). Για την υστεροφημία του δεν υπάρχει λόγος ν’ αγωνιά· την έχει κατακτήσει προ πολλού με το πλούσιο έργο του. Δεν τον ενοχλεί αυτή η υπερέκθεση στο κοινό του, ούτε ανησυχεί μήπως τυχόν, μοιραία, με τόση παραγωγή, υποπέσει στο ατόπημα της ποιητικής επανάληψης αισθημάτων, σκέψεων και ιδεών; Μια δική μου εξήγηση, που έχω καταθέσει εδώ και καιρό σε σχόλιό μου για τα βιβλία του, είναι ότι ο Τ. Ν. δεν είναι δυνατόν να μην τυπώνει συχνά, γιατί γράφει όπως ακριβώς ανασαίνει. Ακμαίος και ποιητικά δημιουργικός, στην ένατη δεκαετία της ζωής του, όχι μόνο δεν επαναλαμβάνεται, αλλά πάντα κάτι νέο και ενδιαφέρον έχει να μας χαρίσει.

 

          κεραυνός

 

φιλιούνται κι αγαπιούνται

τρυφερά και παθιασμένα

απελπισμένα

ο τελευταίος άνδρας

η τελευταία γυναίκα

την τελευταία μέρα του κόσμου

 

Οι στίχοι του Τ. Ν. είναι ιδιαίτερες στιγμές έκλαμψης του νου και της τέχνης του. Το ύφος, η αρμονία των λέξεων, η καταγραφή των αισθήσεων και των αισθημάτων, η μνήμη των πραγμάτων, ο φόβος απέναντι στο αβέβαιο μέλλον, η αναψηλάφηση της γυναίκας στην ολότητά της, η παιδική αθωότητα, αλλά και η τέχνη της ποιήσεως, τα μικρά και τα ασήμαντα της ζωής, όλα λάμπουν ανεξίτηλα, από βιβλίο σε βιβλίο, με νέες ποιητικές δημιουργίες και ιδέες, με νέα ποιητική ορμή, με νέες αλήθειες, που ο χρόνος τού εμφανίζει απρόσμενα στη συνείδησή του. Και όλα τα παραπάνω γίνονται ποίηση, ποιήματα ολιγόστιχα (σπανίως άνω της μίας σελίδας), ευανάγνωστα και θελκτικά, δίχως τη χρήση κεφαλαίων γραμμάτων και, ηθελημένα, δίχως στίξη.

 

     άλλο μη ζητάς

 

μες στο σκοτάδι ένα φως

μια μουσική μες στη σιγή

άλλο δεν έχει

άλλο δεν είναι

η ψυχή

 

Σε κάθε βιβλίο του Τ. Ν. ένα μέρος των ποιημάτων του αφορά την ποιητική τέχνη. Πολλοί ποιητές, γενικά, αναρωτιούνται στα βιβλία τους το πώς και το γιατί της ποιητικής δημιουργίας, και ο Ν. το κάνει με ειλικρίνεια και γνώση. Απ’ αυτήν την κατηγορία ποιημάτων ξεχωρίζω, από την πρόσφατη συλλογή του, τα ποιήματα «εντολοδόχοι», «ποίηση, 2», «γραφική ύλη», «γραφική ύλη, 2» και «άγριος ποταμός».

 

         εντολοδόχοι

 

γράφουμε πάνω στο νερό

και στον άνεμο

όπως προβλέπεται

από την κυρίαρχη του κόσμου

ματαιοδοξία

 

Το μεγαλύτερο σε έκταση ποίημα της συλλογής, το «πάθος», που καταλαμβάνει τρεις σελίδες, είναι ένας ύμνος στη γυναικεία δοτικότητα. Η γυναίκα που δίνεται με πάθος στο αρσενικό, κάνοντάς το ν’ αποκτήσει ουσία και νόημα η ζωή του. Μια τολμηρή κατάθεση για το αιώνιο σμίξιμο του αρσενικού με το θηλυκό, που, παρά την στιχουργική του τόλμη, αποπνέει τρυφερότητα (σς. 17-19)

Τέλος, επιστρέφοντας στην αρχική μου αναρώτηση περί της συχνής, τελευταία, παρουσίας του Τ. Ν. μέσα από αλλεπάλληλες τυπώσεις ποιητικών βιβλίων, ας ακούσουμε και την άποψη του ίδιου του ποιητή, μέσα από ένα ξεχωριστό του ποίημα, που και χιούμορ αναβλύζει, και περιέχει βιωματικό υπόστρωμα και αποκαλύπτει την υπαρξιακή αγωνία που εμπεριέχει πάντα η γραφή και, εν γένει, κάθε καλλιτεχνική δημιουργία:

 

     μπροστά στη μεγάλη πύλη

 

βρήκα και χτύπησα με δέος

τη μεγάλη πύλη μέσα στην ομίχλη

και μου άνοιξε ο ίδιος ο άγιος

—τι θέλεις από τώρα εδώ; ρώτησε σκυθρωπός

—είχα αλλεπάλληλα εμφράγματα, άγιε Πέτρο,

και έκρινα ότι έπρεπε να παρουσιαστώ

—άκουσε καλά, δεν σε στείλαμε εκεί κάτω

για να τα παρατήσεις με την πρώτη δυσκολία

άσε λοιπόν τα εμφράγματα στους γιατρούς

γράψε είκοσι-τριάντα βιβλία ακόμη

κι έλα μετά να εξετάσουμε την περίπτωσή σου.

 

 

Ολοκληρώνοντας την ανάγνωση του βιβλίου, αναρωτήθηκα. Μήπως, εκ των πραγμάτων, ο ποιητής είναι ταγμένος από κάποια αδιευκρίνιστη άνωθεν δύναμη, να γράφει ποιήματα (γιατί όχι και να τα τυπώνει;) μέχρι την τελευταία του πνοή;

•

 

Διονύσης Στεργιούλας, Ακραία λεκτικά φαινόμενα, ποιήματα, Νησίδες, 2025

 

Και μια που γίνεται λόγος περί ποιημάτων της ποιητικής τέχνης (ή της εναγώνιας αναζήτησης της ουσίας των λέξεων και των ποιημάτων διά της ποιήσεως) δεν θα μπορούσε να διαφύγει της προσοχής ενός υποψιασμένου αναγνώστη το τελευταίο βιβλίο του ποιητή, μελετητή και δοκιμιογράφου Διονύση Στεργιούλα (1967), που τιτλοφορείται Ακραία λεκτικά φαινόμενα (Νησίδες, 2025). Δεν γνωρίζω αν αρχική πρόθεση του Στ. ήταν να συνθέσει ένα ενιαίο ποίημα, αποτελούμενο από σπονδύλους-σπαράγματα, των 5 ή των 6 περίπου στίχων έκαστο, όμως νομίζω πως αυτή του η υποτιθέμενη πρόθεση θα αποδυνάμωνε το συνολικό αποτέλεσμα και θα τον αδικούσε, γιατί το βασικό θέμα της συλλογής (η βυθοσκόπηση στο τι είναι λέξη και τι ποίημα, σε συνδυασμό με το ξεπέρασμα κάποιων στερεοτυπικών αντιλήψεων περί τέχνης και ζωής), είναι ένα θεματικό πεδίο αρκετά γενικό και αόριστο, πολλές φορές σκοτεινό και απλησίαστο από όσους μέχρι τώρα επιχείρησαν να το εξαντλήσουν διεξοδικά. Εξέλαβα, λοιπόν, το εν λόγω βιβλίο του Στ. ως μία συλλογή ολιγόστιχων ποιητικών σκέψεων, αναρωτήσεων,  φιλοσοφικών και ενορατικών στοχασμών, που, απομακρυσμένα από τον καβαφικό απόηχο προγενέστερων ποιημάτων του, παραπέμπουν ευθέως στην Παλατινή ανθολογία, στα αρχαία αποφθέγματα και επιγράμματα, στα γνωμικά του Λάο Τσε, στην φιλοσοφία του ταοϊσμού, και εν γένει στην τεχνική των μικροποιημάτων, που, πέρα απ’ αυτό που σημασιοδοτούν οι στίχοι τους, αφήνουν να διαφανεί και μία άλλη εκδοχή της αλήθειας, μια διαφορετική αντίληψη της ζωής, μια καινούρια θέαση των πραγμάτων.

Αν μπορούσα να συμπυκνώσω σε μία μόνο φράση, σε ένα μότο, αυτό που κάνει ο Στεργιούλας σ’ αυτό του το βιβλίο με τα περίπου 130 ποιητικά σπαράγματα, θα χρησιμοποιούσα τον στίχο του Γιάννη Υφαντή (ποιητή, που γνωρίζω πως έχει διαβάσει ο Στ. και πως τον εκτιμά), από τη συλλογή του Μανθρασπέντα (Κέδρος, 1980, β΄ ανατύπωση): «Πρέπει να ξαναβρούμε τα ονόματα των πραγμάτων»¹. Αυτό κάνει και ο Στ. σ’ αυτά του τα ποιήματα: Αναζητά την αλήθεια των λέξεων και των πραγμάτων.

Τα μικροποιήματα του Στεργιούλα, παρά το έντονα φιλοσοφικό και υπαρξιακό περίβλημά τους, έχουν κάτι το παιγνιώδες, διαβάζονται ευχάριστα, κινητοποιούν τη σκέψη, απελευθερώνοντάς την από τα τετριμμένα και τα παγιωμένα, κι οδηγώντας την σε μια κατάσταση τύπου ζεν. Πρωτίστως, βέβαια, ο ίδιος ο ποιητής ένιωσε την ανάγκη αυτής της απελευθέρωσης της σκέψης του γράφοντας αυτούς τους στίχους, που είναι φαινομενικά απλοί, όμως κρύβουν συχνά κάποιο ιδιαίτερο και βαθύτερο νόημα.

 

      Δείγμα γραφής

 

Συνεννοούνται δίχως λέξεις

κι όμως συνεννοούνται τέλεια.

Φαίνεται πως μιλούν την ίδια γλώσσα!

ᵜ

Χωρίζω το οκτώ στα δύο.

Ένα έψιλον κι ένα τρία φανερώνονται

που ήταν κρυμμένα μες στον αριθμό.

(Πέντε και τρία, σκέφτομαι,

κάνουν και πάλι οκτώ.)

ᵜ

 

Αυτό το ποίημα το έγραψα για σένα.

Αν κάποτε απομακρυνθείς

οι λέξεις του θα σε αναζητούν.

ᵜ

Έγραψα μία προσευχή ανορθόγραφη

κι ούτε που ξέρω αν εισακούστηκε.

Λαμβάνει άραγε υπόψη του ο Θεός

τις ανορθογραφίες;

ᵜ

Πάντα στο τέλος θα έρχεται

η σκέψη που δεν ήρθε στην αρχή.

Πάντα στο τέλος θα έρχεται

η λέξη που δεν ήρθε στην αρχή.

 

•

 

Ρία Φελεκίδου, Ο ασφαλής ποιητής, εκδ. Κουκκίδα, 2025

 

Ενδιαφέρουσα η πέμπτη κατά σειρά ποιητική συλλογή της Ρίας Φελεκίδου (μεταξύ άλλων εξέδωσε δεκατρία παιδικά βιβλία και μία νουβέλα), που τιτλοφορείται Ο ασφαλής ποιητής και τυπώθηκε το 2025 από τις εκδόσεις Κουκκίδα. Ποιήματα για την αλληλουχία των εποχών, την πανανθρώπινη πορεία της γυναίκας στη γη, την ερωτική αγωνία, τις ασύλληπτες μικρές χαρές της ζωής, για τις δενδροφυτεύσεις έρημων ζωών, για παιδιά που έρχονται από μακριά δοκιμάζοντας ν’ αντιγράψουν τη φωνή των πουλιών.

Από τις επιμέρους ποιητικές συστάδες (ενότητες) του βιβλίου ξεχώρισα το ΠΟΙΗΤΙΚΟΛΟΓΩ (κυρίως για την αίσθηση της μη βεβαιότητας και της μη ποιητικής ασφάλειας, που χαρακτηρίζουν το γράψιμο της ποιήτριας), με πέντε συνολικά ποιήματα, που προσιδιάζουν στη στόχευση με εκείνα του βιβλίου του Στεργιούλα, αλλά και με κάποια ποιήματα του βιβλίου του Νικηφόρου. Αντιγράφω από τη σ. 45 το τελευταίο κομμάτι του ποιήματος «Χανς, ένας ασφαλής ποιητής», που, κατά τα φαινόμενα, χάρισε τον τίτλο και σ’ ολόκληρη τη συλλογή.

 

-----------------------------------------------------------

 

Ο Χανς τίποτα δραστικό δεν αποφασίζει.

Δε συνιστούν ύλη ποιητική οι αποφάσεις.

Μόνο να γράφει και να σβήνει και να αγωνιά.

Η Ποίηση μέγγενη, μαγίστρα και μαυλίστρα

Στο δωμάτιό του τον κρατά περήφανα να ιππεύει

ίππους αόρατους σαν πέφτει η νύχτα

και να μαζεύει ολόγυρά του ωδικά πουλιά

το φως να διαλαλούν που επιστρέφει. Όμως

παραμένει πάντα ζωντανή η σιγουριά του

κι οι στίχοι του βέλη να σημαδεύουνε τους τοίχους

 

Μ’ απ’ τις ποιητικές βολές του ο κόσμος μένει απείραχτος.

 

•

 

Δεν γνωρίζω, τελικά, πόσο... απείραχτος μένει ο κόσμος από τη συγγραφή των τριών παραπάνω ποιητικών βιβλίων, που σας τα συστήνω ανεπιφύλακτα. Η ανάγνωσή τους, όμως, ακόμα κι αν δεν μεταμορφώσει τον περίγυρό μας προς το καλύτερο και το ευγενέστερο, το λιγότερο θα αλλάξει, έστω προσώρας, τον τρόπο σκέψης μας, θα μας ωφελήσει ως οντότητες και ως συνειδήσεις.

 

 

Παναγιώτης Γούτας

 

_______________________________________________

¹ Στίχος από το ποίημα του Γιάννη Υφαντή «Το μυστικό του χαμένου παραδείσου των ποιητών» (Μανθρασπέντα, Κέδρος, 1980, β΄ ανατύπωση).

 

Μπορείτε να διαβάσετε το κείμενο και στην παρακάτω διεύθυνση της bookpress:

                 https://bookpress.gr/kritikes/poiisi/23603-poiimata-pou-fernei-o-vardaris-iii-treis-fones-apo-ti-voreia-ellada-akoygontai-ksana

Βαγγέλης Τασιόπουλος-Ο ελεγκτής

 

 

 

Ποιητική πρόζα που γεννά προσδοκίες

 

֎

 

 

Βαγγέλης Τασιόπουλος, Ο ελεγκτής και άλλες ιστορίες βιοποριστικού έρωτα, διηγήματα, εκδ. ΑΩ, 2024.

 

 

Από την ποίηση στην πεζογραφία

 

Πολλοί από τους πεζογράφους της γενιάς μου, αλλά και πολλοί μεγαλύτεροι ηλικιακά πεζογράφοι, ξεκίνησαν γράφοντας ποιήματα ή τυπώνοντας μία ή και δύο ποιητικές συλλογές. Γενικά, η δόκιμη πορεία της γραφής ήταν (και μάλλον παραμένει) αυτή: στην αρχή ποιήματα, κατόπιν σύντομα πεζά (διηγήματα ή αφηγήματα) και τέλος απάγκιο στο μυθιστόρημα. Αυτό, βέβαια, δεν αποτελεί κανόνα μιας συγγραφικής εξέλιξης ενός πεζογράφου, σε γενικές γραμμές, όμως, παραμένει η πεπατημένη οδός. Προσωπικά δεν γνωρίζω πεζογράφους που, ύστερα από πολύχρονη θητεία στον πεζό λόγο, να στράφηκαν με διάρκεια και επιτυχία στην ποίηση. Κι αν αυτό συνέβη ποτέ, θα επρόκειτο για κάποια παλιά λησμονημένη συλλογή ποιημάτων τους, που έσκασε σαν αναλαμπή, σαν πυροτέχνημα στο μεσοδιάστημα, στην ανάπαυλα της συγγραφής κάποιων μυθιστορημάτων τους, για ψυχική εκτόνωση. Γνωρίζω όμως ποιητές και ποιήτριες που ύστερα από μια γόνιμη και πολύχρονη τριβή με την ποίηση και την ποιητική φόρμα, το «γύρισαν» στην πεζογραφία. Κλασική περίπτωση ο Νίκος Δαββέτας, που ύστερα από μακρά θητεία στην ποίηση, με επτά ποιητικά βιβλία, αντιστάθμισε το συγγραφικό του ισοζύγιο με επτά καλογραμμένα πεζογραφικά βιβλία, στη συντριπτική τους πλειονότητα μυθιστορήματα, κατακτώντας επάξια και την ιδιότητα του πεζογράφου. Φυσικά υπάρχουν (ή υπήρχαν) πάντα και οι ποιητές-πεζογράφοι, που μοιράζουν (μοίραζαν) ισόποσα την τέχνη και το ενδιαφέρον τους και στα δύο αυτά λογοτεχνικά είδη, τυπώνοντας εναλλάξ ποίηση και πεζογραφία – ας αναφέρω, τελείως πρόχειρα και μόνο από τον βορειοελλαδίτικο χώρο, τις περιπτώσεις της Μαρίας Κέντρου-Αγαθοπούλου, του Τόλη Νικηφόρου, του Μάρκου Μέσκου και του Γιώργου Ιωάννου.

Η περίπτωση του ποιητή Βαγγέλη Τασιόπουλου (1959) παρουσιάζει ενδιαφέρον. Ύστερα από πορεία σαράντα χρόνων στην ποίηση και με δέκα ποιητικά βιβλία στο γυλιό του, ο ποιητής αποφάσισε να εκτεθεί και στην πεζογραφία μέσα από την πρώτη συλλογή διηγημάτων του Ο ελεγκτής και άλλες ιστορίες βιοποριστικού έρωτα, που τυπώθηκαν σε κομψή έκδοση από τις εκδόσεις ΑΩ, το 2024, και συνοδεύονται από δύο σκίτσα (εξώφυλλο, οπισθόφυλλο) του εικαστικού Ι. Α. Πρώιου. Για τον Τασιόπουλο δεν γνωρίζουμε ακόμη αν θα έχει διάρκεια και επιτυχία στο νέο του εγχείρημα. Αυτό που γνωρίζουμε είναι πως κρατάμε στα χέρια ένα άκρως ενδιαφέρον δείγμα-βιβλίο, που έχει όλες τις προδιαγραφές ώστε ο συγγραφέας του όχι μόνο να κατακτήσει μελλοντικά την ιδιότητα του πεζογράφου, αλλά να εξελιχθεί και σημαντικά αναφορικά μ’ αυτήν.

 

 

Ο έρωτας, το τελευταίο καταφύγιο

 

Η συλλογή περιλαμβάνει ένα εκτενές διήγημα (νουβέλα) κι άλλα δώδεκα διηγήματα μικρότερης έκτασης. Το ερωτικό στοιχείο διατρέχει το σύνολο αυτών των ιστοριών, ενώ στην πλειονότητα των κειμένων κάποια επαγγελματίας του έρωτα ή απλώς ερωτική γυναίκα στηρίζει, ικανοποιεί ή αναγεννά με ερωτικές υπηρεσίες της κάποιον τσακισμένο ή εξουθενωμένο από τη ζωή άντρα – δημόσιο υπάλληλο, μεσήλικα, φερέλπιδα δημοσιογράφο, φωτογράφο, οδοκαθαριστή ή υπάλληλο στα τρένα. Εδώ, βέβαια, τα όρια ανάμεσα στον πληρωμένο έρωτα και την εθελούσια ερωτική προσφορά δεν είναι ευδιάκριτα. Υπάρχουν δοτικές γυναίκες-ηρωίδες, που, ό,τι προσφέρουν, το προσφέρουν από περίσσιο ψυχής, από μοναξιά ή από εσωτερική ανάγκη. Επομένως, ο υπότιτλος της συλλογής «άλλες ιστορίες βιοποριστικού έρωτα» ας μην εκληφθεί απαραίτητα ως οικονομική ή συμφεροντολογικού τύπου συναλλαγή για κάποιες προσφερόμενες ερωτικές υπηρεσίες. Όπως και να έχει, ο έρωτας παντού και πάντα δεσπόζει ως ένα τελευταίο καταφύγιο, ως άμυνα σε μια ανάπηρη ζωή, όπου οι πίκρες και οι απογοητεύσεις πλεονάζουν, ενώ η προσωπική ή η συλλογική ευτυχία ολοένα και συρρικνώνονται ως έννοιες.

Στο διήγημα «Το άρωμα» (σ. 62) γράφει ο Τασιόπουλος: «Σε λίγο ο οδοκαθαριστής, ένα παιδάκι είκοσι χρονών με εμφανή δυσκολία στην κίνηση, θα έφτανε για να αποκαταστήσει την τάξη στη γειτονιά». Και μόνο αυτή η πρόταση αρκεί για ν’ αντιληφθούμε το εφαλτήριο της σύνθεσης του συγκεκριμένου βιβλίου, το κίνητρο του συγγραφέα. Η ειρωνεία είναι οξύτατη και εμφανής. Ένας κόσμος ελλιπής, ρυπαρός και ανάπηρος, που περιμένει να ευπρεπιστεί, να καθαριστεί και να γιάνει από κάποιον νέο οδοκαθαριστή με κινητικά προβλήματα. Στο τέλος του διηγήματος, ο συγγραφέας θα ανταμείψει αυτόν τον φιλότιμο νεαρό με το να τον συγχρωτίσει με την Αϊσέ, τη νέα ερωμένη του ανθοπώλη Αχμέτ, ο οποίος νοιάζεται μόνο για υλικές απολαβές και όχι για συναισθήματα. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στο διήγημα «Ο ενθουσιώδης χαρταετός», όπου κυριαρχεί το τρίο: άνδρας με αναπηρία που δεν κατονομάζεται, η Χριστίνα που εκδίδεται από ανάγκη και ένας επαγγελματίας χορευτής, ο Λίο. Η Χριστίνα ικανοποιεί ερωτικά τον πρώτο από συμπόνια και αγάπη, ονειρεύεται όμως τον έρωτα με τον εντυπωσιακό και ευγενή Λίο, που, με την παρουσία του, έχει αναστατώσει τη γειτονιά. Σκόπιμα στάθηκα σ’ αυτά τα δύο διηγήματα για να επισημάνω την ιδιαίτερη ευαισθησία του Τασιόπουλου απέναντι στους ανθρώπους με ειδικές ικανότητες και κινητικά προβλήματα, λόγω και του επαγγέλματός του ως ειδικού παιδαγωγού, μια ευαισθησία που μεταποιήθηκε, στο παρελθόν, σε λογοτεχνία μέσα από ποιήματα ή διηγήματά του για παιδιά και εφήβους.

Στις περισσότερες ιστορίες του βιβλίου το τέλος είναι απρόβλεπτο ή αποκαλυπτικό. Κάποια μυστική σχέση των ηρώων υποβόσκει ή κάποιο γραμμάτιο του παρελθόντος, ανεκπλήρωτο, έρχεται στην επιφάνεια σαν αποκάλυψη, φωτίζοντας τον αναγνώστη. Οι ερωτικές περιπτύξεις των πρωταγωνιστών έχουν κάτι το κατανυκτικό και το λυτρωτικό. Οι εκδιδόμενες γυναίκες εξαγνίζονται, οι πράξεις τους αποβαίνουν κατευναστικές, ζωογόνες. Η ματιά του συγγραφέα πάνω σ’ αυτές τις γυναίκες είναι τρυφερή και συμπονετική. Παρότι η θέση του Τασιόπουλου στο να αποδώσει –κάποιες φορές– τον τρόπο ζωής αυτών των γυναικών και τις επιλογές τους στην κοινωνική ασπλαχνία και σκληρότητα ενέχει τον κίνδυνο μιας ιδιότυπης κοινωνικής κατήχησης, οι ηρωίδες των ιστοριών του πείθουν και γοητεύουν με τη δοτικότητα, την αποφασιστικότητα και την ανθρωπιά τους.

 

 

Επιρροές-σκέψεις

 

Στο πρώτο πεζογραφικό βιβλίο ενός έμπειρου ποιητή, έχει ενδιαφέρον να εντοπίσει κανείς κάποιες λογοτεχνικές επιρροές και επιδράσεις. Να αναρωτηθεί, δηλαδή, ποιους λογοτέχνες είχε ενδεχομένως ο συγγραφέας στο μυαλό του όταν έγραφε, ποια ευαίσθητα και αισθαντικά λογοτεχνικά βλέμματα τον συντρόφευαν στη συγγραφή των ιστοριών του. Στον Τασιόπουλο αυτό δεν είναι απολύτως ξεκάθαρο, ίσως γιατί το ύφος και η γραφή του είναι απόλυτα προσωπικά και η φωνή του ευδιάκριτη και καθαρή. Διέκρινα ωστόσο στη νουβέλα «Ο ελεγκτής» εκλεκτική συγγένεια με τον Σαμαράκη, όσον αφορά τη σχέση των ηρώων με τα τρένα –αγαπημένο θέμα του Σαμαράκη– αλλά και την ευαίσθητη κοινωνική ματιά του τελευταίου, ενώ στο διήγημα «Λήθη», το σκληρό και τραυματικό γεγονός που υπέστη στο παρελθόν ο ήρωας αλλά και η όλη δομή και το στήσιμο της ιστορίας με παρέπεμψαν στη διηγηματογραφία της Μαρίας Κουγιουμτζή – δύο συγγραφείς που γνωρίζω πως εκτιμά ο Τασιόπουλος και διαβάζει. Σημασία έχει πως στον Τ. η μετάβαση από την ποίηση στην πεζογραφία έγινε ομαλά και πετυχημένα. Το βιβλίο μοιάζει σαν συνέχεια του προηγούμενου έργου του. Ο ποιητής διοχετεύει και προβάλει, πλέον, το ποιητικό του υπόβαθρο μέσα από διηγήματα, πολλά από τα οποία εντάσσονται στην κατηγορία της ποιητικής πρόζας. Μακάρι όλο αυτό να μη μείνει ως ένα ευκαιριακού τύπου πείραμα εκ μέρους του συγγραφέα, ως ένα αναζωογονητικό διάλειμμα από τη βάσανο της ποιητική γραφής, αλλά η όλη σκέψη και απόφαση να αποκτήσει διάρκεια και πρόθεση εξέλιξης σε κάτι καινούριο και διαφορετικό.

 

Απόσπασμα από το βιβλίο

 

«Ο Λίο είναι επαγγελματίας χορευτής από τα βάθη της Ανατολής. Με την προσωρινή άδεια παραμονής που του εξασφάλισε ένας επιτήδειος ατζέντης κατάφερε να ορθοποδήσει κάπως. Δεν ανήκει στους πεσόντες. Μένει εδώ και κάποιους μήνες σ’ ένα μικρό διαμέρισμα Κονίτσης κι Ασπροποτάμου. Το ξεχωριστό παρουσιαστικό του προκαλεί εντύπωση, όπως και η ευγένειά του. Τα σπασμένα ελληνικά του μάλλον γοητεία ασκούν παρά το γέλιο. Ο ιδιαίτερος τρόπος να συναναστρέφεται και να συναλλάσσεται στον μικρόκοσμο της γειτονιάς τον ανέδειξαν ως κορυφαίο και συλλογικό πόθο των κοριτσιών και των στερημένων νοικοκυρών». (σ. 57)

 

 (Μπορείτε να διαβάσετε το κείμενο στην book press, στην παρακάτω διεύθυνση:

https://bookpress.gr/kritikes/elliniki-pezografia/21823-o-elegktis-kai-alles-istories-vioporistikoy-erota-tou-vaggeli-tasiopoulou-kritiki  )

Δύο ποιητικές συλλογές

 

ΥΠΑΡΞΙΑΚΑ ΑΔΙΕΞΟΔΑ

ΤΟΥ ΚΑΙΡΟΥ ΜΑΣ

 

֎

                                                

 

 

(Σκέψεις για δύο ποιητικές συλλογές που έφτασαν στα χέρια μου, κατά το διάστημα της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, και εμμέσως σχετίζονται μ’ αυτήν. Σχεδόν τρία χρόνια από τότε, δυστυχώς, ο πόλεμος αυτός –κατά κάποιους, γενοκτονία– δεν έχει κοπάσει.)

 

 

«Με λένε Φόβο»

 

Στο Με λένε Φόβο (Κέδρος, 2021), την τέταρτη κατά σειρά ποιητική συλλογή του ποιητή και δημοσιογράφου Στέλιου Λουκά (εδώ και 35 χρόνια, από το 1989, παρουσιάζει στο κανάλι TV100 της Θεσσαλονίκης, με συνέπεια και ήθος, εκπομπή για το βιβλίο) προσωποποιείται η έννοια του φόβου. Ο Φόβος με Φ κεφαλαίο διαπερνά την πλειοψηφία των ποιημάτων του και ο ποιητής με τόλμη, ειλικρίνεια, φυσικότητα αλλά και μεγάλη ευαισθησία, τον αναλύει, τον κατανοεί, τον ξορκίζει, τον αποδομεί και τελικώς τον υπερνικά. Εδώ, φυσικά, δεν μιλάμε για τον «χρήσιμο» φόβο, εκείνο το συναίσθημα δηλαδή που μπορεί να αποβεί αποτελεσματικό και να μας σώσει τη ζωή (όρα πανδημία, με τα μέτρα προφύλαξης και τη χρήση των εμβολίων για την αντιμετώπιση του θανατηφόρου ιού), αλλά για μια παγιωμένη κατάσταση αδράνειας, απάθειας, στασιμότητας και μιζέριας, που παραλύει τον άνθρωπο (το ανθρώπινο είδος, καλύτερα) εμποδίζοντάς τον ν’ ανοίξει τις φτερούγες του και να πετάξει, ανερχόμενος σε προσωπικό, ηθικό, συλλογικό και δημιουργικό-καλλιτεχνικό επίπεδο.

Το μοτίβο σε αρκετά ποιήματα επαναλαμβάνεται: Υπάρχει το τέρας του Φόβου που μας καθηλώνει και μας τρομοκρατεί, ενώ ως αντίδοτο, ως λύτρωση και σωτηρία υπάρχουν οι «κήποι του σύμπαντος», η παιδική αθωότητα, το φως και η καλλιτεχνική δημιουργία. Αυτή η ποιητική εκδοχή μπορεί να φαντάζει κάπως ουτοπική και ρομαντική, ωστόσο διαπνέεται από γνήσια ευαισθησία και ποιητική ειλικρίνεια. Τα ποιήματα έχουν άψογη τεχνική και πετυχαίνουν τον στόχο τους – είναι απόλυτα εναρμονισμένα με την κοσμοθεωρία του Λουκά και τη γενικότερη αντίληψή του για τη ζωή και την τέχνη. Ο επίλογος του βιβλίου, γραμμένος υπό στιλ συμπυκνωμένου υπαρξιακού-φιλοσοφικού μανιφέστου, ίσως δεν είναι απολύτως αναγκαίος, καθώς το ίδιο το ποιητικό έργο  αρκεί να αποδείξει τις προθέσεις του ποιητή και την όλη στάση του απέναντι στα πράγματα. Ο Στέλιος Λουκάς, δεν διστάζει, μέσα στο έργο του, να φανερώσει τις ποιητικές του αγάπες και επιρροές του, όπως δείχνει και το παρακάτω ποίημα, που επιλέγω και ως δείγμα γραφής:

 

 

σ. 35, «Ο ποιητής Αργύρης Χιόνης»

 

Ο ποιητής Αργύρης Χιόνης / Κλαδεύει το αμπέλι του / Μνήμες απ’ τα χώματα / Υψώνονται τριγύρω του / Σιγά σιγά, απαλά απαλά / Τυλίγουν το σώμα του / Και το βυθίζουν / Σε μια θάλασσα από όνειρα και σιωπές / Εκείνος συνεχίζει το κλάδεμα / Αμέριμνος, ανυπεράσπιστος / Τα αρχέγονα νερά τραγουδούν / Το παραμύθι της ζωής ανθίζει / Σε όλο το σώμα / Συνεχίζει το κλάδεμα / Κι όταν η άβυσσος τον καταπίνει μ’ ένα της φιλί / Ο ποιητής Αργύρης Χιόνης / Λείπει πέντε χρόνια / Στη χώρα την παράξενη / Κι όλο κλαδεύει μέσα του / Εκείνα τα πελώρια δέντρα / Με τα σπάνια πουλιά / Τ’ ανεξήγητα και μυστικά.

 

 

 

 

«Ο ήρωας πέφτει»

 

 

Η Έλσα Κορνέτη σε πολλά προηγούμενα βιβλία της κατέγραψε και ανέδειξε τον αλλοτριωμένο άνθρωπο του καιρού μας. Στο Ο ήρωας πέφτει (Οι εκδόσεις των φίλων, 2021), πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα, ασχολείται με τη ματαιότητα των πράξεων του ηρωικού ανθρώπου της εποχής μας. Ο ήρωας σε κατάσταση πτώσης. Οι λόγοι που, συνήθως εν αγνοία του, τον οδήγησαν στην πτώση. Οι συγκυρίες της παράλογης ζωής. Το γελοίο και συνάμα τραγικό τού όλου συμβάντος. Μια γενναία συνήθως πτώση, που ενισχύει τον μύθο της ύπαρξης της μεγάλης μάζας των αντιηρώων, που δεν σκαμπάζουν γρι από ηρωισμούς. Τα μετάλλια που (σε πρωθύστερο χρόνο) αγγίζουν πρώτα το έδαφος, πολύ πριν από την επαφή του ήρωα μ’ αυτό.

Όλο το βιβλίο μπορεί να διαβαστεί ως ενιαία ποιητική σύνθεση, αλλά και ως δεκάδες ποιητικών σπαραγμάτων, που ξεκινούν με τη φράση «ο ήρωας πέφτει», και τα δένουν οι κρίκοι μιας αόρατης αλυσίδας. Εδώ, με την επανάληψη του στίχου «ο ήρωας πέφτει», και μόνο στο συγκεκριμένο βιβλίο, υπάρχει κοινό σημείο πλεύσης και στόχευσης με το προηγούμενο βιβλίο του Λουκά (στο οποίο ο προσωποποιημένος Φόβος υπάρχει στα περισσότερά του ποιήματα). Και τα δύο, άλλωστε, βιβλία θίγουν υπαρξιακά ή φιλοσοφικά αδιέξοδα του καιρού μας. Και κάτι ακόμα: Τόσο το βιβλίο του Λουκά όσο και αυτό της Κορνέτη, παραπέμπουν σημειολογικά στα γεγονότα της Ουκρανίας, παρότι γράφτηκαν και τα δύο πριν από την εισβολή. Ο φόβος πλανάται πάνω από τα ουκρανικά χαλάσματα –αλλά και σε όλη την υφήλιο για το ζοφερό μέλλον του πλανήτη– ενώ οι ήρωες –όσοι ενεπλάκησαν άθελά τους σ’ αυτό το ακατανόητο αιματοκύλισμα– αφθονούν και, έκπληκτοι πάντα, καταρρέουν

Στο βιβλίο της Κ. (το ίδιο ισχύει και για το βιβλίο του Λ.) η υπαρξιακή και φιλοσοφική ενατένιση δεν υπερκαλύπτει ούτε ακυρώνει την ποιητικότητα του κειμένου. Το τέλος μάς επιφυλάσσει μια μεγαλόπρεπη ανάληψη του ανώνυμου πεπτωκότος, ανάλογη της πράξης του, χάρη στην ευαισθησία της ποιήτριας.

 

Δείγμα γραφής       

 

Ο ήρωας πέφτει

γιατί ήταν / ένας υπολογιστής / με ανθρώπινο /  λογισμικό

Ο ήρωας πέφτει 

γιατί δεν ήταν τολμηρός / δεν ήταν ριψοκίνδυνος

μα ασφαλής / ασφαλής και προσεχτικός

Ο ήρωας πέφτει

κι η αθωότητά του / ενοχοποιείται

Ο ήρωας πέφτει

όταν συνειδητοποιεί / πως ούτε με μια τελευταία αρχή / μπορείς να γίνεις / ήρωας της ζωής σου 

Τελικές Σκέψεις

Τα έργα του Λουκά και της Κορνέτη, παρά τις διαφορετικές προσεγγίσεις, αγγίζουν βαθιά τις σύγχρονες υπαρξιακές αγωνίες, με αφετηρία τον φόβο και την πτώση. Με αλληγορική και φιλοσοφική διάθεση, και οι δύο ποιητές δημιουργούν έργα που, πέρα από την εποχή τους, αντικατοπτρίζουν διαχρονικές αγωνίες της ανθρώπινης ύπαρξης.

                                                    Παναγιώτης Γούτας