Ο ΓΟΥΝΤΙ ΑΛΕΝ ΕΓΙΝΕ 90 ΧΡΟΝΩΝ
Σαν χθες, 30 Νοεμβρίου 1935, γεννήθηκε ο κορυφαίος
σκηνοθέτης Γούντι Αλεν. Σήμερα δηλαδή έχει ήδη κλείσει τα 90 χρόνια του. Με
αφορμή το γεγονός των γενεθλίων του, αναδημοσιεύω δύο μικρά κείμενά μου, που
αναφέρονται στην περίεργη έως προβληματική σχέση του Γούντι Άλεν με τον
κορυφαίο Αμερικανό συγγραφέα Φίλιπ Ροθ.
֎
Φίλιπ Ροθ - Γούντι Άλεν: Δρόμοι παράλληλοι
Ο Φίλιπ Ροθ έχει γίνει πια σημείο αναφοράς στη Αμερική και
τα βιβλία του είναι σχεδόν πάντα υποψήφια για μεταφορά στον κινηματογράφο. Η
έβδομη απόπειρα μεταφοράς βιβλίου του στη μεγάλη οθόνη, το Αμερικανικό
ειδύλλιο, κρίνω πως ήταν σχετικά πετυχημένη, αρτιότερη παλιότερων μεταφορών
άλλων μυθιστορημάτων του. Παραλληλίζω την καλλιτεχνική του πορεία με εκείνη του
Γούντι Άλεν, αφού πέρα από την κοινή εβραϊκή καταγωγή τους, έχουν συχνά κοινή
θεματολογία, σε βιβλία και σε ταινίες αντίστοιχα. Η ασυνεννοησία του σύγχρονου
ανθρώπου, τα οικογενειακά και ερωτικά αδιέξοδα, οι διανοούμενοι και οι
κουλτουριάρηδες που, κατά βάθος, είναι κενά, ναρκισσευόμενα και προβληματικά
άτομα, οι ακραίες εκδοχές της εβραϊκότητας (ραβίνοι, θρησκευόμενοι, υστερική
τήρηση εθίμων κτλ.), είναι μόνο κάποια από τα κοινά θέματα των δύο σπουδαίων
δημιουργών, που είναι απόλυτα αποδεκτοί από το κοινό της Αμερικής αλλά και
παγκοσμίως. Ίσως η μεγαλύτερη τους διαφορά να έγκειται στο ότι ο Ροθ παραμένει
στον πυρήνα του τραγικός και ρεαλιστής ενώ ο Γούντι Άλεν, με το στοιχείο του
χιούμορ, τα κωμικά του ευρήματα και, ενίοτε, με κάποια διάθεση νοσταλγίας και
ρομαντισμού, απαλύνει την τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, αφήνοντάς μας με
τις ταινίες του μια γλυκόπικρη γεύση.
(book press, Μάρτιος, 2017)
●
Και μια ταινία για τον Ροθ;
Για την καλλιτεχνική ώσμωση του Φίλιπ Ροθ με τον Γούντι
Άλεν έχω γράψει σε παλιότερο κείμενό μου. Υπάρχει πάντως μία ταινία του Γούντι
Άλεν που οι κριτικοί ισχυρίζονται πως ο βασικός της ήρωας στηρίζεται στον
χαρακτήρα του Φίλιπ Ροθ. Μιλάμε για την ταινία «Αποδομώντας τον Χάρη», που
παίχτηκε στις αίθουσες το 1997, ενώ ένας εκ των πρωταγωνιστών της, ο Ρίτσαρντ
Μπέντζαμιν, είχε παίξει παλιότερα και σε δύο μεταφορές βιβλίων του Ροθ στη
μεγάλη οθόνη (μιλάμε για το Αντίο, Κολόμπους και το Σύνδρομο Πόρτνοϊ).
Τα στοιχεία που μαρτυρούν ότι ο βασικός ήρωας
της ταινίας, ο συγγραφέας Χάρι Μπλοκ που υποδύεται ο ίδιος ο Άλεν, αναφέρεται
στον Φίλιπ Ροθ είναι συντριπτικά: Ο Χάρι Μπλοκ αγαπά το μπέιζμπολ, παρωδεί και
διακωμωδεί συνεχώς τους Εβραίους όντας κι ο ίδιος Εβραίος, έχει αποτυχημένους
γάμους όπως ο Ροθ στην προσωπική του ζωή, έχει εμμονή με το σεξ, συνομιλεί με
τους ήρωές του και τα προσωπεία του. Αλλά δεν είναι μόνο αυτά: Ένας άλλος
ηθοποιός-ήρωας της ταινίας βρίσκεται σε κατάσταση θολούρας (είναι «φλου») και κάνει
ψυχανάλυση για να μπορεί να συνεχίζει να υποδύεται ρόλους (περίπτωση Κέπες που
μεταλλάχτηκε σε βυζί και ψυχαναλυόταν γι’ αυτό, βιβλίο Το βυζί), οι συγγενείς
του τον κατηγορούν για αντισημιτισμό, συγγενικά του πρόσωπα (γυναίκα και θεία)
αναγνωρίζουν τους εαυτούς τους στα βιβλία του Μπλοκ (όπως συνέβη με τον αδελφό
του Ροθ, στην πραγματική ζωή) και δυσαρεστούνται, και επιπλέον είναι άθεος. Και
η λίστα με τις ομοιότητες ανάμεσα σε Χάρι Μπλοκ και Φίλιπ Ροθ τελειωμό δεν
έχουν: Στην ταινία υπάρχει αναφορά στον Κάφκα ως πρότυπο λογοτεχνικό του ήρωα
(έναν συγγραφέα που θαύμαζε και υποληπτόταν απεριόριστα ο Ροθ), η μεταφορά
προσωπικών βιωμάτων στους ήρωες της ταινίας θυμίζει την αντίστοιχη στα βιβλία
του Ροθ, η αναφορά στις πανεπιστημιακές βραβεύσεις, η σχέση του ήρωα με τον
πατέρα του (αυστηρός πατέρας, που συνεχώς τον επέκρινε), αιτίες που δεν τον
βραβεύει το πανεπιστήμιο, όλα παραπέμπουν στον Αμερικανό συγγραφέα – εντέλει
στην ταινία ο Χάρι Μπλοκ βραβεύεται από τους ήρωές του σε ένα μάλλον σουρεάλ
σκηνικό, ενώ ο Ροθ ουδέποτε εισέπραξε το Νόμπελ λογοτεχνίας που τόσο
προσδοκούσε και επιθυμούσε να πάρει.
Όλο αυτό υπήρξε ένα είδος στηλίτευσης και
αποδόμησης του Ροθ από τον Γούντι Άλεν; Δεν το νομίζω και δεν θα υποστήριζα μια
τέτοια άποψη. Πάντως οι σχέσεις των δύο αντρών ήταν το λιγότερο περίεργες,
διφορούμενες έως προβληματικές. Πέρα από κάποιον αμοιβαίο σεβασμό και αποδοχή
του έργου του ενός από τον άλλον, που πιστεύω πως σίγουρα θα υπήρχε, ας μην
ξεχνούμε πως η πρώτη γυναίκα του Ροθ, η ηθοποιός Κλαίρη Μπλουμ, εμφανίζεται
αμέσως μετά τον χωρισμό της από τον Ροθ σε ταινία του Άλεν (1995), ενώ, όταν η
ηθοποιός Μία Φάροου χώρισε από τον Άλεν, έβγαινε για κάποιο διάστημα με τον
Ροθ. Επιπροσθέτως, η Φάροου είχε παίξει παλιότερα σε ταινία του Άλεν (1992) μία
συγγραφέα που λεγόταν Ροθ. Λέτε να είναι συμπτώσεις όλα τα παραπάνω; Και λέτε
συμπτωματικά ο Χάρι Μπλοκ στην ταινία του Άλεν, να έχει τόσα κοινά σημεία με
τον μεγάλο Αμερικανό συγγραφέα; Ωστόσο ας κρατάμε πάντα μικρό καλάθι. Στα
μυθοπλαστικά βιβλία και στις μυθοπλαστικού τύπου ταινίες πολλές περίεργες
συμπτώσεις μπορούν να συμβούν.
(τα δύο παραπάνω κείμενα περιλαμβάνονται ως αποσπάσματα
μελέτης για τον Φίλιπ Ροθ στο βιβλίο μου ΚΗΠΟΣ ΒΙΒΛΙΩΝ-Διαβάζοντας
Θεσσαλονικείς και Αμερικανούς πεζογράφους, εκδ. Νησίδες, 2023)
Π. Γ.