ΥΠΑΡΞΙΑΚΑ ΑΔΙΕΞΟΔΑ
ΤΟΥ ΚΑΙΡΟΥ ΜΑΣ
֎
(Σκέψεις
για δύο ποιητικές συλλογές που έφτασαν στα χέρια μου, κατά το διάστημα της
ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, και εμμέσως σχετίζονται μ’ αυτήν. Σχεδόν τρία
χρόνια από τότε, δυστυχώς, ο πόλεμος αυτός –κατά κάποιους, γενοκτονία– δεν έχει
κοπάσει.)
«Με
λένε Φόβο»
Στο
Με λένε Φόβο (Κέδρος, 2021), την τέταρτη κατά σειρά ποιητική συλλογή του
ποιητή και δημοσιογράφου Στέλιου Λουκά (εδώ και 35 χρόνια, από το 1989,
παρουσιάζει στο κανάλι TV100 της Θεσσαλονίκης, με συνέπεια και ήθος, εκπομπή
για το βιβλίο) προσωποποιείται η έννοια του φόβου. Ο Φόβος με Φ κεφαλαίο
διαπερνά την πλειοψηφία των ποιημάτων του και ο ποιητής με τόλμη, ειλικρίνεια,
φυσικότητα αλλά και μεγάλη ευαισθησία, τον αναλύει, τον κατανοεί, τον ξορκίζει,
τον αποδομεί και τελικώς τον υπερνικά. Εδώ, φυσικά, δεν μιλάμε για τον
«χρήσιμο» φόβο, εκείνο το συναίσθημα δηλαδή που μπορεί να αποβεί αποτελεσματικό
και να μας σώσει τη ζωή (όρα πανδημία, με τα μέτρα προφύλαξης και τη χρήση των
εμβολίων για την αντιμετώπιση του θανατηφόρου ιού), αλλά για μια παγιωμένη
κατάσταση αδράνειας, απάθειας, στασιμότητας και μιζέριας, που παραλύει τον
άνθρωπο (το ανθρώπινο είδος, καλύτερα) εμποδίζοντάς τον ν’ ανοίξει τις
φτερούγες του και να πετάξει, ανερχόμενος σε προσωπικό, ηθικό, συλλογικό και
δημιουργικό-καλλιτεχνικό επίπεδο.
Το μοτίβο σε αρκετά ποιήματα
επαναλαμβάνεται: Υπάρχει το τέρας του Φόβου που μας καθηλώνει και μας
τρομοκρατεί, ενώ ως αντίδοτο, ως λύτρωση και σωτηρία υπάρχουν οι «κήποι του
σύμπαντος», η παιδική αθωότητα, το φως και η καλλιτεχνική δημιουργία. Αυτή η ποιητική
εκδοχή μπορεί να φαντάζει κάπως ουτοπική και ρομαντική, ωστόσο διαπνέεται από
γνήσια ευαισθησία και ποιητική ειλικρίνεια. Τα ποιήματα έχουν άψογη τεχνική και
πετυχαίνουν τον στόχο τους – είναι απόλυτα εναρμονισμένα με την κοσμοθεωρία του
Λουκά και τη γενικότερη αντίληψή του για τη ζωή και την τέχνη. Ο επίλογος του
βιβλίου, γραμμένος υπό στιλ συμπυκνωμένου υπαρξιακού-φιλοσοφικού μανιφέστου, ίσως δεν είναι απολύτως αναγκαίος, καθώς το ίδιο το ποιητικό έργο αρκεί να αποδείξει τις
προθέσεις του ποιητή και την όλη στάση του απέναντι στα πράγματα. Ο Στέλιος
Λουκάς, δεν διστάζει, μέσα στο έργο του, να φανερώσει τις ποιητικές του αγάπες
και επιρροές του, όπως δείχνει και το παρακάτω ποίημα, που επιλέγω και ως
δείγμα γραφής:
σ.
35, «Ο ποιητής Αργύρης Χιόνης»
Ο
ποιητής Αργύρης Χιόνης / Κλαδεύει το αμπέλι του / Μνήμες απ’ τα χώματα /
Υψώνονται τριγύρω του / Σιγά σιγά, απαλά απαλά / Τυλίγουν το σώμα του / Και το
βυθίζουν / Σε μια θάλασσα από όνειρα και σιωπές / Εκείνος συνεχίζει το κλάδεμα
/ Αμέριμνος, ανυπεράσπιστος / Τα αρχέγονα νερά τραγουδούν / Το παραμύθι της
ζωής ανθίζει / Σε όλο το σώμα / Συνεχίζει το κλάδεμα / Κι όταν η άβυσσος τον
καταπίνει μ’ ένα της φιλί / Ο ποιητής Αργύρης Χιόνης / Λείπει πέντε χρόνια /
Στη χώρα την παράξενη / Κι όλο κλαδεύει μέσα του / Εκείνα τα πελώρια δέντρα /
Με τα σπάνια πουλιά / Τ’ ανεξήγητα και μυστικά.
«Ο
ήρωας πέφτει»
Η
Έλσα Κορνέτη σε πολλά προηγούμενα βιβλία της κατέγραψε και ανέδειξε τον
αλλοτριωμένο άνθρωπο του καιρού μας. Στο Ο ήρωας πέφτει (Οι εκδόσεις των
φίλων, 2021), πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα, ασχολείται με τη ματαιότητα των
πράξεων του ηρωικού ανθρώπου της εποχής μας. Ο ήρωας σε κατάσταση πτώσης. Οι
λόγοι που, συνήθως εν αγνοία του, τον οδήγησαν στην πτώση. Οι συγκυρίες της
παράλογης ζωής. Το γελοίο και συνάμα τραγικό τού όλου συμβάντος. Μια γενναία
συνήθως πτώση, που ενισχύει τον μύθο της ύπαρξης της μεγάλης μάζας των
αντιηρώων, που δεν σκαμπάζουν γρι από ηρωισμούς. Τα μετάλλια που (σε πρωθύστερο
χρόνο) αγγίζουν πρώτα το έδαφος, πολύ πριν από την επαφή του ήρωα μ’ αυτό.
Όλο το βιβλίο μπορεί να διαβαστεί ως
ενιαία ποιητική σύνθεση, αλλά και ως δεκάδες ποιητικών σπαραγμάτων, που
ξεκινούν με τη φράση «ο ήρωας πέφτει», και τα δένουν οι κρίκοι μιας αόρατης
αλυσίδας. Εδώ, με την επανάληψη του στίχου «ο ήρωας πέφτει», και μόνο στο
συγκεκριμένο βιβλίο, υπάρχει κοινό σημείο πλεύσης και στόχευσης με το
προηγούμενο βιβλίο του Λουκά (στο οποίο ο προσωποποιημένος Φόβος υπάρχει στα
περισσότερά του ποιήματα). Και τα δύο, άλλωστε, βιβλία θίγουν υπαρξιακά ή
φιλοσοφικά αδιέξοδα του καιρού μας. Και κάτι ακόμα: Τόσο το βιβλίο του Λουκά
όσο και αυτό της Κορνέτη, παραπέμπουν σημειολογικά στα γεγονότα της Ουκρανίας,
παρότι γράφτηκαν και τα δύο πριν από την εισβολή. Ο φόβος πλανάται πάνω από τα
ουκρανικά χαλάσματα –αλλά και σε όλη την υφήλιο για το ζοφερό μέλλον του
πλανήτη– ενώ οι ήρωες –όσοι ενεπλάκησαν άθελά τους σ’ αυτό το ακατανόητο
αιματοκύλισμα– αφθονούν και, έκπληκτοι πάντα, καταρρέουν
Στο βιβλίο της Κ. (το ίδιο ισχύει και για
το βιβλίο του Λ.) η υπαρξιακή και φιλοσοφική ενατένιση δεν υπερκαλύπτει ούτε
ακυρώνει την ποιητικότητα του κειμένου. Το τέλος μάς επιφυλάσσει μια
μεγαλόπρεπη ανάληψη του ανώνυμου πεπτωκότος, ανάλογη της πράξης του, χάρη στην
ευαισθησία της ποιήτριας.
Δείγμα γραφής
Ο ήρωας πέφτει
γιατί ήταν / ένας υπολογιστής / με
ανθρώπινο / λογισμικό
Ο ήρωας πέφτει
γιατί δεν ήταν τολμηρός / δεν ήταν
ριψοκίνδυνος
μα ασφαλής / ασφαλής και προσεχτικός
Ο ήρωας πέφτει
κι η αθωότητά του / ενοχοποιείται
Ο ήρωας πέφτει
όταν συνειδητοποιεί / πως ούτε με μια τελευταία αρχή / μπορείς να γίνεις / ήρωας της ζωής σου
Τελικές Σκέψεις
Τα έργα του Λουκά και της Κορνέτη, παρά τις διαφορετικές προσεγγίσεις, αγγίζουν βαθιά τις σύγχρονες υπαρξιακές αγωνίες, με αφετηρία τον φόβο και την πτώση. Με αλληγορική και φιλοσοφική διάθεση, και οι δύο ποιητές δημιουργούν έργα που, πέρα από την εποχή τους, αντικατοπτρίζουν διαχρονικές αγωνίες της ανθρώπινης ύπαρξης.
Παναγιώτης Γούτας