ΓΙΑ
ΤΟΝ ΗΛΙΑ Χ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟ
(1930-2024)
֎
Έφυγε
από τη ζωή πριν από λίγες ημέρες, ο κορυφαίος διηγηματογράφος μας Ηλίας Χ.
Παπαδημητρακόπουλος, σε ηλικία 94 ετών. Με το λιτό και απέριττο αφηγηματικό του
ύφος και τα μόλις 88 δημοσιευμένα διηγήματά μου, χάραξε την πεζογραφία αυτής της
χώρας. Τις πρώτες του σπουδές ως στρατιωτικός γιατρός τις έκανε στη
Θεσσαλονίκη. Η πρώτη συλλογή διηγημάτων του Οδοντόκρεμα με χλωροφύλλη
τυπώθηκε από τις εκδόσεις Τραμ, το 1973, ενώ και η συλλογή του Θερμά
θαλάσσια λουτρά τυπώθηκε το 1980, επίσης από τις θεσσαλονικιώτικες εκδόσεις
Εγνατία. Έγραφε πάντα στον κλειστό χώρο του γραφείου του, συνοδεία τζαζ
μουσικής, ενώ όλα του τα βιβλία ήταν αφιερωμένα στη σύζυγό του, Νιόβη. Επ’
αφορμή του θανάτου του αναδημοσιεύω μία παλιότερη κριτική μου για τη συλλογή
διηγημάτων του Ο θησαυρός των αηδονιών, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό INDEX, τχ. 37, τον Φεβρουάριο του 2010. Το
κείμενο θα το βρείτε και στην ανάρτηση με τις κριτικές μου για Έλληνες πεζογράφους.
●
Ο
ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΩΝ ΑΗΔΟΝΙΩΝ
Ηλίας
Χ. Παπαδημητρακόπουλος, Ο θησαυρός των Αηδονιών, εκδ. Γαβριηλίδης, Αθήνα 2009,
σελ. 105
Ο
μαιτρ της μικρής φόρμας και καθαρόαιμος διηγηματογράφος Ηλ. Χ.
Παπαδημητρακόπουλος, καταθέτει το νέο βιβλίο του, με τον τίτλο Ο θησαυρός
των Αηδονιών, από τις καλαίσθητες εκδόσεις Γαβριηλίδη. Ας κάνουμε μια μικρή
περιδιάβαση στις ιστορίες του: Το «Πλασμώδιο falciparum» αποτελεί αμυδρή
παιδική και νεανική μνήμη του συγγραφέα για τον γιο της θείας του, τον Άγγελο,
για τον οποίον πληροφορείται, δέκα χρόνια μετά τα γεγονότα που ξετυλίγονται στο
διήγημα, από τη μάνα του, ότι πέθανε. Ο τίτλος παραπέμπει σε πάθηση της εποχής
που διέγνωσε κάποιος γιατρός εξετάζοντας τον ασθενή-αφηγητή, όταν ήταν μικρός,
και στεγάζει τη διαφορετικότητα της εποχής του. Στο «Η δεκαοχτούρα» έχουμε πάλι
μια κατοχική μνήμη. Η επίταξη του πατρικού σπιτιού της μάνας τού αφηγητή
γίνεται η αιτία να πεθάνει ο πατέρας του από καρδιακό επεισόδιο και να
ξενιτευτούν σε άλλο σπίτι. Την καταστροφή τους, όπως την αποκαλούσε η μάνα του
αφηγητή, την επιτείνει κι ένας καταστρεπτικός σεισμός. Το παράξενο –στα όρια
του μεταφυσικού– στοιχείο του διηγήματος, η ύπαρξη μιας δεκαοχτούρας στα
χαλάσματα της μισογκρεμισμένης αποθήκης. Το «Πρωτοχρονιά!» αποτελεί μία
τραυματική εμπειρία-μνήμη του αφηγητή για μία πρωτοχρονιάτικη έξοδό του ως
σπουδαστής στρατιωτικής ιατρικής σχολής στη Θεσσαλονίκη. Στάθηκε η αιτία να
μισήσει, ή έστω να μην εξιδανικεύσει, τις χριστουγεννιάτικες αργίες, όπως
αναφέρεται στην αρχή του διηγήματος. Το διήγημα –αιχμηρό και καυστικό σε κάποια
σημεία για τη Θεσσαλονίκη και τους Θεσσαλονικείς– μπορεί να αντιπαραβληθεί με
το διήγημα του Χριστιανόπουλου «Διακοπές στην Αθήνα», αναγνωσμένο… από την
ανάποδη. Στο «Λιούμπιτελ 2» ο αφηγητής αφιερώνει τρεις ολόκληρες σελίδες για να
περιγράψει τα χαρακτηριστικά και τη χρήση μιας παλιάς ρώσικης φωτογραφικής
μηχανής. Ανακαλεί στη μνήμη του διάφορες φωτογραφίες που τράβηξε στο Παγγαίο,
στην Ορεστιάδα, στον Πύργο, έξω από τα Φιλιατρά, στο Αίγιο και στο
Τουρκολίμανο. Σε κάποιες στάσεις ποζάρουν στον φακό ο Καββαδίας, ο Κοτζιάς και ο
Τάκης Σινόπουλος. Στο «Άροτρο» έχουμε την ιστορία ενός ξύλινου αρότρου, με το
οποίο όργωναν ένας πατέρας με την κόρη του. Χρόνια μετά, κι αφού ο πατέρας έχει
πεθάνει από πνιγμό, η κόρη το παραδίδει στον αφηγητή-γιατρό, αφού οργώνει πλέον
με σύγχρονο τρακτέρ. Η επιτυχία του διηγήματος έγκειται στην αποκάλυψη του
θανάτου του πατέρα μόλις στις τελευταίες σειρές του. Ακολουθεί το διήγημα
«Αντιπαροχή». Μέσα σε λίγες γραμμές έχουμε την καταγραφή μιας εποχής, το
πέρασμα από τα χαμηλά σπιτάκια στην αντιπαροχή, μέσα από τις συνήθειες ενός
ιδιόρρυθμου ανθρώπου, που δεν εξαλείφθηκαν αλλά μεταλλάχθηκαν μέσα στον χρόνο.
Ακολουθεί το ομότιτλο διήγημα της συλλογής «Ο θησαυρός των Αηδονιών».
Πηγαίνοντας εκδρομή στο Μουσείο της Νεμέας ο αφηγητής για να θαυμάσει τον θησαυρό των Αηδονιών, πληροφορείται από κάποιον άγνωστο οδηγό που σταθμεύει σ’
ένα ξωκλήσι, δίπλα σε ένα πάρκινγκ της Εθνικής, για τον θάνατο ενός νέου
ανθρώπου. Το βιβλίο ολοκληρώνεται με τις «Παιδαριώδεις ιστορίες». Είναι πέντε
τον αριθμό κι η καθεμία έχει ως τίτλο κάποιο κατοικίδιο ζώο. Οι τρεις από
αυτές, που αναφέρονται σε γαϊδούρια, χοίρο και τράγο αντίστοιχα, είναι σκληρές
και έχουν ως απόληξη το βίαιο τέλος αυτών των ζώων που σοκάρει τον αναγνώστη.
Μία ιστορία αφορά την αλλαγή στη συμπεριφορά ενός σκύλου απέναντι στο αφεντικό
του, όταν εκείνος προσπάθησε να τον ξεφορτωθεί, ενώ στην τελευταία θαυμάζουμε
τη βαθιά αγάπη ενός ηλικιωμένου για το μουλάρι του, που, σε ώρα ανάγκης,
περιέθαλψε ο αφηγητής-γιατρός του βιβλίου.
Ο
Θησαυρός των Αηδονιών –όπως και τα υπόλοιπα άλλωστε βιβλία του
συγγραφέα– κερδίζει τον αναγνώστη με τη λιτή, απέριττη και αφτιασίδωτη αφήγηση.
Τα κείμενα, μιας παλάμης τα περισσότερα, είναι γυμνά, ευθύβολα και ειλικρινή,
πυκνά και ουσιαστικά, που αντλούν την ύπαρξή τους από πραγματικά
γεγονότα-βιώματα του συγγραφέα. Αναδεικνύουν το ασήμαντο, το ελάχιστο, το
ευτελές και το καθημερινό, σε μείζoν και σημαντικό. Στα διηγήματα, το τέλος
συνήθως είναι καθοριστικής σημασίας για τον αναγνώστη, και είτε αποκαλύπτει κάτι
σκληρό είτε κάτι αναπάντεχο είτε μας δίνεται μια πολύ καθοριστική πληροφορία.
Είναι σύντομες και μεστές ιστορίες που δεν υπολείπονται σε σοφία ή σε αίσθημα,
και διαβάζονται με μιαν ανάσα. Γνήσια λογοτεχνία από έναν αυθεντικό δημιουργό.
(περ.
ΙNDEX, τχ. 37, Φεβρουάριος 2010)