Patrick Modiano-Η χορεύτρια

 

Η ΧΟΡΕΥΤΡΙΑ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΚ ΜΟΝΤΙΑΝΟ

 

 

Ο Ζαν Πατρίκ Μοντιανό (Jean Patrick Modiano, γεννήθηκε στις 30 Ιουλίου 1945), γνωστός ως Πατρίκ Μοντιανό, είναι Γάλλος μυθιστοριογράφος, που βραβεύθηκε το 2014 με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Το 1978 είχε τιμηθεί και με το Βραβείο Γκονκούρ για το μυθιστόρημά του Οδός σκοτεινών μαγαζιών. Ο Μοντιανό έχει έργα του μεταφρασμένα σε περισσότερες από 30 γλώσσες, ωστόσο τα περισσότερα μυθιστορήματά του δεν είχαν μεταφρασθεί στην αγγλική πριν πάρει το Βραβείο Νόμπελ. Είναι από τους σπουδαιότερους εν ζωή Γάλλους συγγραφείς μαζί με τον Μισέλ Ουελμπέκ, την Ανί Ερνό και τον συγγραφέα-διανοητή Πασκάλ Μπρυκνέρ. Πρόσφατα, από τις εκδόσεις «Πόλις» κυκλοφόρησε η νουβέλα του Η χορεύτρια, σε μετάφραση Αχιλλέα Κυριακίδη. Κριτική μου για το εν λόγω βιβλίο του Μοντιανό θα βρείτε στην παρακάτω διεύθυνση:

https://bookpress.gr/kritikes/xeni-pezografia/24040-i-xoreytria-tou-patrik-montiano-kritiki-morfes-pou-paramenoun-aneksitiles-me-ta-xronia

 

Θ. Μαρκόπουλος-Η λέξη της λέξης

 

 ΚΑΠΟΙΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΛΕΞΗ ΤΗΣ ΛΕΞΗΣ

ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ

 

 

 

Αρχικά να επισημάνω πως ο Θανάσης Μαρκόπουλος, στο σύνολο τού έως τώρα κριτικού του έργου (έξι συλλογές δοκιμίων, τρεις μελέτες και μία ποιητική ανθολογία) κουβαλά μια γερή, τριπλή αρματωσιά. Είναι ποιητής, φιλόλογος και κριτικός ταυτόχρονα. Αυτή η τριπλή του ιδιότητα προσδίδει στα κείμενά του (ιδιαίτερα όταν αυτά αναφέρονται σε ποιητές) πρόσθετη βαρύτητα, εγκυρότητα και αξία. Στο τελευταίο δοκιμιακό βιβλίο του Η λέξη της λέξης-Λογοτέχνες και γραφές (Μελάνι, 2021) περιλαμβάνονται κείμενα για μεγάλο αριθμό λογοτεχνών (πεζογράφων, ποιητών και κριτικών), πολλών από τους οποίους εκτιμώ το έργο τους και απετέλεσαν στο παρελθόν σημεία αναφοράς και δικών μου κριτικών δοκιμίων.

Ο Θ. Μ. στον σύντομο πρόλογό του μας ξεκαθαρίζει τίμια πως η εκπόνηση των συγκεκριμένων κειμένων έχει να κάνει με τις αισθητικές του προτιμήσεις, αλλά συχνά και με τις επαγγελματικές του ανάγκες ή με αφιερώματα περιοδικών. Προς το τέλος του προλόγου μάς προετοιμάζει για το τι πρόκειται να διαβάσουμε, πληροφορώντας μας πως η έκδοση θυμίζει φιλολογικό και κριτικό καλειδοσκόπιο, και εικάζοντας πως, κάτω από αυτό το πρίσμα, θα μπορούσε να έχει ενδιαφέρον για τον αναγνώστη.

Η σειρά παράθεσης των προσώπων στα οποία αναφέρονται τα κείμενα του Μαρκόπουλου δεν είναι αλφαβητική. Αναφέρω τα ονόματα με τη σειρά που αναφέρονται στο βιβλίο: Κούλα Αδαλόγλου, Μανόλης Αναγνωστάκης, Περικλής Σφυρίδης, Ντίνος Χριστιανόπουλος, Ανέστης Ευαγγέλου, Ξενοφών Κοκόλης, Γιάννης Ρίτσος, Τάσος Λειβαδίτης, Θανάσης Βαλτινός, Κώστας Καρυωτάκης, Δημήτρης Μίγγας, Τάσος Καλούτσας, Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου, Ιγνάτης Χουβαρδάς, Γιώργος Ζιόβας, Κώστας Κουτσουρέλης, Αλέξης Ζήρας (για Τάσο Πορφύρη), Δημήτρης Κόκορης (για Νίκο Καζαντζάκη), Ηλίας Κεφάλας, Ορέστης Αλεξάκης, Απόστολος Τάσσης, ενώ το καταληκτικό κείμενο του βιβλίου αφορά τη λογοτεχνία της Θεσσαλονίκης στη δεκαετία του 1970 (ποιητές, πεζογράφοι, λογοτεχνικά περιοδικά). Αν και η πρόθεση του Μ. υποθέτω πως ήταν περισσότερο ο εστιασμός του σε κείμενα (ή σε συνανάγνωση κειμένων) και όχι τόσο σε πρόσωπα, γίνεται αντιληπτό από τον αναγνώστη πως, αφενός υπάρχει εύρος και πλούσια γκάμα λογοτεχνικών τάσεων και ρευμάτων, αφετέρου πως η πλάστιγγα γέρνει σαφώς προς την ποίηση, αφού ο αριθμός των κειμένων που αφορούν ποιητές είναι διπλάσιος εκείνων που αφορούν πεζογράφους (14 έναντι 7).

 

ù

 

Ας δούμε τώρα κάποιες ενδιαφέρουσες και εύστοχες κριτικές επισημάνσεις του Μ. από επιλεγμένα κείμενα του τόμου:

Για τον ποιητικό λόγο του Αναγνωστάκη (κείμενο «ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΟΝ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ»), γράφει ο Μαρκόπουλος (σελ. 23): «(Ως ποιητής ο Αναγνωστάκης μίλησε)… με έναν λόγο λιτό, αντιλυρικό, υπαινικτικό ή και ρητό, ειρωνικό έως σατιρικό και σαρκαστικό, υψηλής προφορικότητας, πολύ κοντά στους τόνους και τους τρόπους της καθημερινής ομιλίας, άλλοτε ψίθυρο, εξομολόγηση και ημερολόγιο κι άλλοτε, σπανιότερα, κραυγή, κήρυγμα και πολεμική.». Για τον διανοούμενο Αναγνωστάκη επισημαίνει (σελ. 25 του ίδιου κειμένου): «Δεν ήταν μικρή υπόθεση, σε εποχές μισαλλοδοξίας και διχασμού, να υποστηρίξει κανείς, και μάλιστα ένας οργανικός διανοούμενος της Αριστεράς, ότι σε κριτική υπόκεινται οι πάντες, ενώ το έργο τέχνης υπόκειται πρωτίστως στους κανόνες της αισθητικής».

Για τον Περικλή Σφυρίδη (κείμενο «ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΣΦΥΡΙΔΗΣ-Η χαρισματική αφήγηση μιας ζωής»), και αφού στη σελ. 27 τον αποκαλεί «ακτιβιστή της τέχνης» και στη σελ. 30 τον χαρακτηρίζει ως «τον πιο ζωόφιλο πεζογράφο των ημερών μας», κάνει λόγο για την τεχνική των αναδρομών που εφάρμοσε στη μυθιστορία του Ψυχή μπλε και κόκκινη (Καστανιώτης, 1996). Γράφει, λοιπόν, στη σελ. 34: «Οι ανάδρομες αναφορές, που δεν είναι μονάχα συχνές αλλά και αιφνιδιαστικές, κρατούν σε εγρήγορση τον αναγνώστη και, μαζί με τις κατάλληλες αυξομοιώσεις της αφηγηματικής κίνησης, καθιστούν τη διήγηση εξόχως γοητευτική». Στην αμέσως επόμενη σελίδα, για τον ίδιο πάλι συγγραφέα, πολύ εύστοχα παρατηρεί: «Δεν είναι λίγες οι φορές που τα ίδια πρόσωπα κυκλοφορούν από κείμενο σε κείμενο, πράγμα που σημαίνει ότι η μήτρα που τα παράγει είναι βαθιά ριζωμένη στη ζωή και την εποχή του συγγραφέα».

Στη σελ. 67, στο κείμενο που αφορά τον Γιάννη Ρίτσο («ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΟΝ ΡΙΤΣΟ»), ο Μαρκόπουλος με αξιοσημείωτη λεκτική οικονομία σκιαγραφεί θαυμάσια τόσο τις ποιητικές αντιθέσεις όσο και τα προτερήματα του ποιητή: «Ποιητής της έκτασης και ποιητής του βάθους. Επικός και λυρικός, ανανεωτής της παράδοσης και μοντερνιστής, ρεαλιστής και συμβολιστής, με έξοχες υπερρεαλιστικές απογειώσεις, υψηλόφωνος και χαμηλόφωνος· αυτό προπάντων: ο απλός, οικείος τόνος της καθημερινής κουβέντας».

Στη σελίδα 183 (κείμενο «ΜΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΗΣ ΣΗΜΕΡΙΝΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ»), ως απάντηση στην κάπως μονόπλευρη άποψη του ποιητή και δοκιμιογράφου Κώστα Κουτσουρέλη περί της ευθύνης των ποιητών στο ότι η ποίηση έχει καταντήσει ένα περιθωριακό είδος λόγου (διατυπωμένη στο βιβλίο του Η τέχνη που αυτοκτονεί. Για το αδιέξοδο της ποίησης του καιρού μας, Μικρή Άρκτος, Αθήνα, 2019), ο Μαρκόπουλος βάζει τα πράγματα σε σωστή βάση ως εξής: «Γι’ αυτό, επανέρχομαι, η κρίση της σημερινής ποίησης, στον βαθμό που υπάρχει, δεν οφείλεται μονάχα στους ποιητές, αλλά σε περισσότερους και πιο σύνθετους παράγοντες, που συναρτώνται με τον χαρακτήρα των σύγχρονων κοινωνιών. Κι ως προς αυτό ποιος θα μπορούσε να έχει αντίρρηση;»

Τέλος, ο Μ., στις κριτικές του επισημάνσεις, δείχνει να μη χαρίζεται ούτε σε νεότερους πεζογράφους (κείμενο για τον Ιγνάτη Χουβαρδά, που, κατά κανόνα, βέβαια, είναι θετικό) αλλά ούτε και σε έμπειρους και αναγνωρισμένους κριτικούς υψηλής εγκυρότητας, όπως ο Αλέξης Ζήρας, αφού δεν διστάζει να διατυπώσει «ενστάσεις δομικού χαρακτήρα» στη μονογραφή του τελευταίου αναφορικά με τον λογοτέχνη Τάσο Πορφύρη, σε ένα κείμενο, που πάντως διακρίνει και αναγνωρίζει «την ωραία γραφή και τη βαθύτητα της σκέψης» του έμπειρου και ιστορικού κριτικού. (σελ. 188-189)

Ο Μαρκόπουλος έχει τον τρόπο (τον μη δογματικό, τον ήπιο αλλά και κατασταλαγμένο) να σε βάλει να σκεφτείς ακόμη και για θέματα, που θα μπορούσες να έχεις σχετικές αντιρρήσεις. Για παράδειγμα στο κείμενό του που αφορά τα ποιήματα του Χριστιανόπουλου («ΕΝΟΧΕΣ ΚΑΙ ΤΥΨΕΙΣ ΣΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΝΤΙΝΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΠΟΥΛΟΥ»), παίρνει τη θέση πως ο Ν. Χ. εκτός από ερωτικός είναι και κοινωνικός ποιητής, κι αυτό βασισμένος κυρίως σε δύο ποιήματα του Θεσσαλονικιού ποιητή. Σκέφτομαι πως το κοινωνικό και το πολιτικό στοιχείο στην ποίηση του Ν. Χ. είναι μάλλον χλομό, πρόκειται για έναν πρωτίστως ερωτικό ποιητή και κάπως αντιδρώ στην προσπάθεια κάποιων κριτικών να θεωρήσουν σημαντικό το έργο κάποιου, απαραίτητα αν αυτό έχει και κοινωνική ή πολιτική διάσταση. Ωστόσο ο τρόπος που το διατυπώνει ο Μαρκόπουλος, νομίζω πως με καλύπτει και δεν μπορώ παρά να συμφωνήσω σε μεγάλο βαθμό μαζί του: «Αναμφισβήτητα ο Χριστιανόπουλος είναι ο κοινωνικότερος από τους ποιητές της Διαγωνίου, όπως διαπιστώνεται από τη διεύρυνση του θεματικού πεδίου στα κείμενά του Αλλήθωρου και της Νεκρής Πιάτσας… Κι όμως θα έπρεπε να προσέξουμε νωρίτερα, από τον Ανυπεράσπιστο καημό ακόμα, την οξύτητα της κοινωνικής του όρασης. Γιατί, αν κοινωνικότητα σημαίνει αλληλεγγύη προς τον άλλο, ταύτιση στο επίπεδο της κοινωνικής θέσης και επίγνωση του προβλήματος, τότε δεν μπορεί παρά ποιήματα σαν τα δύο επόμενα να είναι βαθύτερα κοινωνικά, κι ας εφορμώνται από αίτια ερωτικά» (σελ. 44).

 

 

ù

 

 

Στον παρόντα τόμο, όπως επισημαίνεται και στο οπισθόφυλλο, ο συγγραφέας αποφεύγει τις ομαδοποιήσεις των κειμένων, ακολουθώντας τον χρόνο της δημοσίευσης, κάτι που απηχεί και τις πραγματικές συνθήκες γραφής τους. Στην πλειονότητα των κειμένων ο Μ. παραθέτει αυτούσια ποιήματα ή στίχους ποιητών (ή, αντίστοιχα, πεζών αποσπασμάτων για πεζογράφους), ακολουθώντας έτσι ένα άτυπο είδος αποδεικτικής κριτικής ή σχολιασμού. Σε αρκετά επίσης κείμενά του αναφέρει σχόλια ή κριτικές αποτιμήσεις άλλων σημαντικών κριτικών της χώρας (Αργυρίου, Μουλλάς, Βαγενάς, Θεοδοσοπούλου, Ζήρας κ. ά.) – με κάποιους εξ αυτών συνδιαλέγεται άνω της μίας φοράς. Κριτικές επισημάνσεις και απόψεις του Αλέξανδρου Αργυρίου θα συναντήσουμε σε αρκετά από τα κείμενα του βιβλίου, πράγμα που σημαίνει πως, για τον Μαρκόπουλο, ο εν λόγω κριτικός αποτελεί σημείο αναφοράς έγκυρου λόγου. Κάποια, πάλι, κείμενα του Μαρκόπουλου έχουν στη γραφή τους ένα είδος φιλολογικής κωδικοποίησης (εργοβιογραφικά στοιχεία λογοτέχνη, αφηγηματικοί τόποι-χρόνοι, ήρωες, αφηγηματικοί τρόποι, συμπεράσματα κ.τλ.), πετυχαίνοντας, κατ’ αυτόν τον τρόπο, μια όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένη ανάλυση κειμένου ή κειμένων με γλωσσική οικονομία, υπό μορφή φιλολογικών σημειώσεων (π.χ. κείμενα για Σκαμπαρδώνη, Καλούτσα, Μίγγα). Από τα κείμενα του Μ. δεν λείπουν οι διακειμενικές αναφορές, ενώ το κείμενο «Τα σπίτια που γέρνουν» αποτελεί μια άκρως ενδιαφέρουσα συνανάγνωση ποιημάτων του Ηλία Κεφάλα και του Ορέστη Αλεξάκη, αλλά και μια εν δυνάμει μικρή μελέτη για το σπίτι στην νεοελληνική ποίηση, που θα μπορούσε στο μέλλον να εμπλουτιστεί και με άλλες αναφορές ποιητών και ποιημάτων αναφορικά μ’ αυτό το θέμα. Σε κάποια κείμενα, πάλι, θα ακούσουμε και τις απόψεις των υπό σχολιασμού ή κριτικής λογοτεχνών, μέσα από απόσπασμα κάποιας συνέντευξής τους σε εφημερίδα ή περιοδικό (π.χ. Βαλτινός) ή μέσα από ολοκληρωμένες συνεντεύξεις τους (π.χ. οι εν Θεσσαλονίκη συνεντεύξεις του Ασλάνογλου στην Ελένη Λαζαρίδου, στον Νίκο Μπακόλα και σε περιοδικά της πόλης, οι οποίες σχολιάζονται διεξοδικά από τον Μαρκόπουλο). Τέλος, στα συν του βιβλίου θα πρέπει να αναφερθεί και η ανάδειξη, διά των κειμένων του Μαρκόπουλου, φρέσκων προσώπων της ποίησης και της πεζογραφίας, όχι πολύ γνωστών στο πλατύ αναγνωστικό κοινό της χώρας, ωστόσο ταλαντούχων και σημαντικών, όπως των ποιητών (-τριών) Γιώργου Ζιόβα και Κούλας Αδαλόγλου αλλά και των πεζογράφων Απόστολου Τάσση και Ιγνάτη Χουβαρδά.

         

Παναγιώτης Γούτας

 

(δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «απόπλους». τχ. 103, καλοκαίρι 2025, σς. 377-381)

Η λογοτεχνία των αλγορίθμων

 

                                        Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΤΩΝ ΑΛΓΟΡΙΘΜΩΝ

Οι αλγόριθμοι έχουν μπει για τα καλά στη ζωή μας. Τα οικονομικά προγράμματα των κυβερνήσεων των κρατών, τα υπό διαφήμιση προϊόντα των εταιρειών, οι τάσεις της μόδας, οι επενδύσεις των επιχειρήσεων, μέχρι και η φαρμακευτική αγωγή που θα πρέπει ένας ασθενής να ακολουθήσει ή όχι, όλα αποφασίζονται από τους αλγόριθμους. Με τη λογοτεχνία όμως τι συμβαίνει; Μπορούν οι αλγόριθμοι να μας υποδείξουν ποια λογοτεχνία θα πρέπει να διαφημιστεί για να διαβαστεί και ποια όχι; 

Διαβάστε στον παρακάτω σύνδεσμο ένα πρόσφατο δικό μου κείμενο άποψης που δημοσιεύτηκε στην ηλεκτρονική εφημερίδα για το βιβλίο και τον πολιτισμό book press, και που θίγει ακριβώς το παραπάνω φλέγον θέμα.

        https://bookpress.gr/stiles/eponimos/24024-i-logotexnia-ton-algorithmon-pros-ena-aionio-kai-rixo-paron

Το μεγαλείο της jazz

 

ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΤΗΣ JAZZ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

 

 

Σήμερα το πρωί διάβασα στη στήλη Ο ΦΙΛΙΣΤΩΡ της εφημερίδας Η Καθημερινή, μια είδηση δημοσιευμένη στην εν λόγω εφημερίδα στις 17/ 10/1935, δηλαδή ακριβώς πριν από 90 χρόνια. Την αντιγράφω αυτούσια:

«Οι εθνικοσοσιαλισταί εις την Γερμανίαν εκήρυξαν τον πόλεμον κατά της τζαζ την οποίαν απέκλεισαν από τα ραδιοφωνικάς συναυλίας, ως απάδουσαν εις τον χιτλερικόν πολιτισμόν. Η απαγόρευσις ανηγγέλθη εις σύσκεψιν των διευθυντών των μεγάλων ραδιοφωνικών σταθμών γενομένην εν Μονάχω. Κατ’ αυτούς η μουσική της τζαζ οφείλεται εις “επιδράσεις των μπολσεβίκων και των Εβραίων”».

Δίχως περαιτέρω σχόλια, για όσους εξακολουθούν ν’ ακούν αυτό το είδος της μουσικής, παραθέτω σύνδεσμο με το κομμάτι των Λέστερ Γιανγκ και Όσκαρ Πίτερσον «There will never be another you», από τον δίσκο του 1956 «The President Plays with the Oscar Peterson trio».

 

https://youtu.be/SsekKA-_FNw?si=ZqvkEoulUueefzmg

 

 

 

 

Voyage, voyage-Παρίσι (2)

 

 

 

Η στήλη «Voyage, voyage» είναι ένα είδος ταξιδιωτικών εντυπώσεων, με ποιητικό βλέμμα, από τόπους του εξωτερικού ή της Ελλάδας, που επισκέφτηκα στο παρελθόν και που με ενέπνευσαν.

 

 

֎

 

 

               

 

ΠΑΡΙΣΙ (2)

 

 

Ο άστεγος του κέντρου του Παρισιού προτίμησε να κατασκηνώσει στο ηλιόλουστο πεζοδρόμιο ενός παρακείμενου κτηρίου από το σκιερό πλατύσκαλο του «Πανθέου των αθανάτων», όπου ξαποσταίνουν οι κατάκοποι, από τις περιηγήσεις, τουρίστες.

Αυτόν, δεν τον ενδιαφέρει η αθανασία!

 

●

 

Ένα τμήμα της πρόσοψης της Όπερας Garnier του Παρισιού καλύπτεται από γιγαντοαφίσα που διαφημίζει επώνυμο οίκο μόδας.

Σε μία από τις εισόδους του Λούβρου, δίπλα στην ατέλειωτη ουρά των επισκεπτών και παραπλεύρως της μπουτίκ με τα αναμνηστικά, ξεπροβάλλει μεγαλεπήβολη αίθουσα προϊόντων της Lacoste.

Ο λογότυπος της Nike έχει παρθεί από το άγαλμα της Νίκης της Σαμοθράκης.

 

Ο καπιταλισμός, σκέφτομαι, ελίσσεται σαν φίδι. Βρίσκει πάντα τον τρόπο να χωθεί ξεδιάντροπα στην καρδιά του πολιτισμού.

 

●

 

Έξω από τον κήπο του Palais Royal, απέναντι από το Λούβρο, άκουσα εκείνο το πρωί έναν μεσήλικα να σφυρίζει ανέμελα το «L’ hymne á l’amour» της Εντίθ Πιάφ. Η μελωδία σφηνώθηκε στον νου μου για αρκετές ώρες, φτιάχνοντάς μου τη διάθεση

«Le ciel bleu sur nous peut s’ effondrer…»

Κι ας ήταν όλη μέρα ο ουρανός συννεφιασμένος.

 

●

 

Από τον έκτο όροφο του πολυκαταστήματος Lafayette, στο Παρίσι, έχεις άμεση οπτική πρόσβαση στην Όπερα Garnier. Από την ταράτσα, μάλιστα, του έβδομου ορόφου φωτογραφίζεις το αέτωμα του εμβληματικού κτηρίου.

Εκεί ψηλά, ο επισκέπτης του πολυκαταστήματος έχει τη απατηλή εντύπωση πως το βλέμμα του είναι ισοϋψές του κτηρίου. Στην πραγματικότητα όμως, για λίγες δεκάδες μέτρα, η Τέχνη υπερβαίνει της ματαιοδοξίας του.

 

●

 

Το ταξί Uber που προπλήρωσα για να επιστρέψω στο ξενοδοχείο το οδηγούσε ένας μελαψός νεαρός, μάλλον αλγερινής καταγωγής. Άκουγε μουσική τζαζ από κάποιον ραδιοφωνικό σταθμό και φορούσε μπλούζα αθλητική, που έγραφε πίσω «Miguel, 5, ΑΛΜΩΠΟΣ». Του εξήγησα με τα μετριότατα γαλλικά μου ότι η λέξη «Αλμωπός» είναι ελληνική και τον ρώτησα από πού βρήκε αυτήν την μπλούζα.

―Μου την έδωσε ο άντρας της αδελφής μου, μου είπε. Έπαιζε, παλιά, ποδόσφαιρο στην Ελλάδα…

Όπου και να ταξιδέψεις, η Ελλάδα σε εκπλήσσει!

 

●

 

Όσο και να προσπαθούν να αλλοιώσουν τη συνοικία La Defense, με τα επιχειρηματικά γραφεία, τις πολυεθνικές εταιρείες, τους γυάλινους, επιθετικούς ουρανοξύστες και τον εν γένει απρόσωπο χαρακτήρα των σύγχρονων κτηρίων, δεν θα μπορέσουν ποτέ να το πετύχουν. Ούτε θα καταφέρουν να αμαυρώσουν και να αναιρέσουν τη ζηλευτή ισορροπία και αρμονία των παλιών κτηρίων, τα ευθυγραμμισμένα οικοδομικά τετράγωνα, την αριστουργηματική ρυμοτομία της πόλης. Τα λεπτά φορέματα των γυναικών στην avenue de l’ Opera πάντα θα θροΐζουν μαυλιστικά στο πέρασμά τους, το δυνατό άρωμα της Ιστορίας πάντα θα συνεπαίρνει τον επισκέπτη και το ασταμάτητο μουρμουρητό του Σηκουάνα θα εκλεπτύνει αενάως τη συνείδησή μας, σε πείσμα των επιχειρήσεων και των πολυεθνικών.

 

 (συνεχίζεται)

Ο Περικλής Σφυρίδης για τη "Διαγώνιο"

 

ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΚΛΗ ΣΦΥΡΊΔΗ

ΓΙΑ ΤΗ «ΔΙΑΓΩΝΙΟ»

ΣΤΟ ΤΕΛΛΟΓΛΕΙΟ ΙΔΡΥΜΑ

 

 

Την Κυριακή 5 Οκτωβρίου, ανήμερα των 92^ων γενεθλίων του, ο Περικλής Σφυρίδης έκανε την έναρξη των ομιλιών-εκδηλώσεων, που θα πλαισιώσουν μέχρι τον Φλεβάρη του 2026 την έκθεση «ΤΕΧΝΗ-ΔΙΑΓΩΝΙΟΣ και το Μουσείο που δεν έγινε», με μια ομιλία που διήρκεσε πάνω από μία ώρα. Έχοντας ως βοηθό, λόγω της περιορισμένης του όρασης, τη συγγραφέα και μελετήτρια του έργου του κα. Σωτηρία Σταυρακοπούλου, που διάβασε αυτοσχόλια ζωγράφων της Θεσσαλονίκης, ο Σφυρίδης αναφέρθηκε διεξοδικά στον τρόπο λειτουργίας της Μικρής πινακοθήκης «Διαγώνιος», στις αισθητικές και καλλιτεχνικές κατευθύνσεις τού όλου πνευματικού αυτού «κινήματος» −όπως το αποκάλεσε− αλλά και στις δημιουργικές παραφυάδες, που άφησε αυτό μέχρι τις μέρες μας.

Ο Στρατής Δούκας στον πεζό λόγο και οι Νίκος-Γαβριήλ Πεντζίκης, Κάρολος Τσίζεκ (πρώην συνεργάτες του «Κοχλία») μαζί με τους Νίκο-Αλέξη Ασλάνογλου, Ηλία Πετρόπουλο και, φυσικά, τον Ντίνο Χριστιανόπουλο, έδωσαν το στίγμα του καλλιτεχνικού κινήματος της «Διαγωνίου», τουλάχιστον στα πρώτα βήματά του. Ο Τσίζεκ, που υπήρξε μαθητής του Σβορώνου, δεν δεχόταν, κατά τον ομιλητή, «μοντερνιστικές εξαλλοσύνες», πάντως μπόλιασε δημιουργικά στο έργο του με μοντερνιστικά στοιχεία την καλλιτεχνική παράδοση της Θεσσαλονίκης, που είχε ως βάση της το Βυζάντιο και το Άγιο Όρος. Κινούμενος σ’ αυτόν τον δρόμο και ο Χριστιανόπουλος, χάραξε την πορεία της Μικρής πινακοθήκης αλλά και των εκδόσεων «Διαγωνίου», όπως και του ομότιτλου περιοδικού, δίχως να δεχτεί ποτέ να λάβει κρατική επιχορήγηση. Όλα, τόνισε ο Σφυρίδης, γινόταν με μια ιεαραποστολική διάθεση εκ μέρους των συνεργατών.

Η Μικρή πινακοθήκη «Διαγώνιος» λειτούργησε από το 1974 μέχρι το 1993, και στράφηκε σε ντόπιους ή Βορειοελλαδίτες καλλιτέχνες παραστατικής τέχνης γιατί, όπως έλεγε, ο Ν. Χ.: «οι ντόπιοι, ιδίως οι νέοι, έχουν περισσότερη ανάγκη, ενώ οι Αθηναίοι τα έχουν όλα δικά τους». Αυτά τα είκοσι χρόνια λειτουργία της έκανε 400 εκθέσεις. Μ’ αυτό το «μικρό και ταπεινό» αλλά και εσωστρεφές πνεύμα του ιδρυτή της προβλήθηκαν πολλοί σπουδαίοι ζωγράφοι και καλλιτέχνες: Πεντζίκης, Τσίζεκ, Παραλής, Μαυρομάτης, Παπασπύρου, Παπανάκος, Ζογλοπίτης, Μενεσίδης και πολλοί άλλοι ακόμη.

Στις παραφυάδες που άφησε η Μικρή πινακοθήκη «Διαγώνιος» μετά τη διακοπή της λειτουργίας της, ο Σφυρίδης συγκαταλέγει την γκαλερί φωτογραφίας "Φωτοθήκη" του Γιάννη Βανίδη, την γκαλερί «Δίπολο» του ποιητή και ζωγράφου Βασίλη Ιωαννίδη (1948-2022), αλλά και δύο αθηναϊκές καλλιτεχνικές «κυψέλες», εναρμονισμένες με το πνεύμα της «Διαγωνίου»: Την γκαλερί και τον εκδοτικό οίκο «Πρόσπερος» (μαζί με το περιοδικό "Ανακύκληση") του Τάσου Κόρφη (1929-1994), αλλά και το «Μπιλιέτο» (γκαλερί και εκδόσεις) του Βασίλη Δημητράκου, που μαζί με τα έργα του αδελφού του, ζωγράφου, Γιάννη Δημητράκη (1958-2022) κινήθηκαν αισθητικά και καλλιτεχνικά στο πνεύμα και στις αντιλήψεις του Χριστιανόπουλου, διευρύνοντας και μετεξελίσσοντας τον αρχικό στόχο της «Διαγωνίου».

Ο Σφυρίδης έκλεισε την ομιλία του με μια εναγώνια παράκληση-προτροπή προς τους φορείς και τις αρχές της πόλης, να βρεθεί τρόπος να συστεγαστούν μόνιμα τα έργα της ΤΕΧΝΗΣ και της «Διαγωνίου» σε κάποιο μουσείο − ότι, δηλαδή, δεν μπόρεσε να γίνει τη δεκαετία του 1970, την περίοδο που τα δύο σωματεία γειτνίαζαν για ένα διάστημα στην οδό Στρατηγού Καλλάρη, στην καρδιά της πόλης.

 

 

 

 

Μικρό απόσπασμα της ομιλίας του Περικλή Σφυρίδη μπορείτε να παρακολουθήσετε στον παρακάτω σύνδεσμο:

 https://drive.google.com/file/d/1PqXdZCLLER0VoqbiKr2xISvjbh9Bv62e/view?usp=drivesdk

Ταχυδρομικό κυτίο (1)

 

ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΟ ΚΥΤΙΟ (1)

 

(στη στήλη αυτή θα αναρτάται σύντομο σχόλιο για κάποιο από τα βιβλία που, κατά καιρούς, δέχομαι με το ταχυδρομείο)

●

 

Γιώργος Μουφτόγλου, Την ημέρα που ερχόμουν, Βακχικόν, 2025

 

Αν έδειχνε τα πρώτα του ποιήματα σε κριτικούς ή ειδήμονες του περασμένου αιώνα, ίσως εκείνοι να τον προσγείωναν με την πολυφορεμένη κρίση−ατάκα: «Τα θέματα που διαπραγματεύεσαι υπερβαίνουν την ηλικία σου». Κι όμως, αυτός ο 25χρονος, ο Γιώργος Μουφτόγλου, που τολμά να εκτεθεί μ’ αυτά τα πρώτα 33 ποιήματά του, δείχνει να έχει τα εχέγγυα για να εξελιχθεί σημαντικά στο μέλλον ως ποιητής. Γειώνει εντός του τα βιώματα και τις σκέψεις−ανησυχίες του, χρησιμοποιεί ικανοποιητικά τον ανοίκειο λόγο και την ποιητική μεταφορά, αφαιρεί από την ποιητική ύλη τα περιττά κρατώντας μόνο τα απαραίτητα. Ενώ επιχειρεί να εκφράσει το νέο και το καινούριο, παράλληλα εντρυφά στην παράδοση, που δείχνει να τον συγκινεί. Το βορειοελλαδίτικο τοπίο εμφατικά παρόν σε αρκετούς στίχους των ποιημάτων του: Ο αέρας του Βαρδάρη που του φέρνει νέα, η δυτική Μακεδονία, οι εκβολές του Αλιάκμονα με τα σαν «πορφυρό καθρέφτη» νερά του, επανέρχονται από ποίημα σε ποίημα. Στο παρθενικό ποιητικό του βιβλίο η αιώνια αναρώτηση γίνεται, πλέον, κατάφαση και επιβεβαίωση: Ναι, η ποίηση ταιριάζει καλύτερα στην ηλικία της νεότητας!

 

Δείγμα γραφής (σελ. 14)

 

Ας ανεγερθεί το σπίτι  πρώτα.

Μ’ ασβεστωμένους τοίχους κατάλευκους

σαν το φόρεμα της Έμιλι Ντίκινσον.

Με κάγκελα ψηλά, μαύρο μαντέμι λαμπερό

σαν της προγιαγιάς μου το τσεμπέρι

εκεί, στις εκβολές του Αλιάκμονα.

Μ’ έναν κισσό αναρριχώμενο

σαν θλίψη αναρριχώμενη σε γέλιο βαθύ.

Παράθυρα να μην υπάρχουν.

Ίσως κάπου, κάτω χαμηλά, σε μια γωνιά

ξεχασμένη, μια μικρή πορτούλα σκύλου

ίσα που να χωρά κεφάλι ανθρώπου

ν’ αντικρίζει μια στιγμή το φως

και να μαζεύεται πάλι μέσα.

 

Ας ανεγερθεί το σπίτι πρώτα.

Θα βρεθεί ύστερα κι ο Ποιητής

να τ’ αγοράσει.

 

Π. Γ.

 

 

 

"ΤΕΧΝΗ-ΔΙΑΓΩΝΙΟΣ" στο Τελλόγλειο Ίδρυμα

 

«ΤΕΧΝΗ-ΔΙΑΓΩΝΙΟΣ

και το Μουσείο που δεν έγινε»,

στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Θεσσαλονίκης.

 

(Το 2025 είναι η χρονιά των πολλών επετείων για την πόλη της Θεσσαλονίκης. 100 χρόνια από την ίδρυση του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου, 100 χρόνια από τη γέννηση του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη, 25 χρόνια Μέγαρο Μουσικής και 25 χρόνια Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών.)

 

Είχα την τιμή να προσκληθώ στα εγκαίνια μιας ξεχωριστής έκθεσης του Τελλόγλειου Ιδρύματος. Την Παρασκευή 3 Οκτωβρίου, στις 7 το απόγευμα, ήταν η ιδανική ευκαιρία να εγκαινιαστεί  από το εν λόγω Ίδρυμα μία μοναδική και άκρως ενδιαφέρουσα έκθεση-συνύπαρξη έργων τέχνης από δύο σημαντικούς φορείς πολιτισμού της πόλης, της Μακεδονικής Καλλιτεχνικής Εταιρείας «ΤΕΧΝΗ» και της Μικρής Πινακοθήκης «Διαγώνιος» του Ντίνου Χριστιανόπουλου. Δύο πολιτιστικοί πυλώνες που έλαμψαν για αρκετές δεκαετίες στην πόλη, έχοντας μεταξύ τους, αρκετές αισθητικού και ιδεολογικού τύπου διαφορές και αντιθέσεις.

Η ΤΕΧΝΗ (μεταξύ των μελών της οι Μωρίς Σαλτιέλ, Γιάννης Τριανταφυλλίδης, Μανόλης Ανδρόνικος, Λίνος Πολίτης, Δημήτρης Φατούρος, Χρύσανθος Χρήστου) άνοιξε τον δρόμο σε πολλά μέτωπα από τη δεκαετία του 1950 σε σχέση με τη μουσική, το θέατρο, τον κινηματογράφο, τη διεκδίκηση της ίδρυσης και την υποστήριξη θεσμών (Κρατική Ορχήστρα Ελλάδος, Πινακοθήκη, Σχολή Καλών και εφαρμοσμένων Τεχνών, Φεστιβάλ Κινηματογράφου) και πραγματοποίησε ένα πλούσιο πρόγραμμα που περιλάμβανε εκδόσεις, συναυλίες, εκθέσεις ζωγραφικής, διαλέξεις, ανοιχτές συζητήσεις, παραστάσεις, προβολές κτλ., στη Θεσσαλονίκη και στη Βόρεια Ελλάδα. Η σύνδεση με το Πανεπιστήμιο ήταν μια καθοριστική διάσταση της ΤΕΧΝΗΣ μαζί με τον εκπαιδευτικό χαρακτήρα της και την παρουσία πρωτοπόρων Ελλήνων, Κυπρίων και ξένων δημιουργών.

Η δραστηριότητα της Μικρής Πινακοθήκης «Διαγώνιος» του Ντ. Χριστιανόπουλου (με καλλιτεχνικές φυσιογνωμίες τους Νίκο-Γαβριήλ Πεντζίκη, Κάρολο Τσίζεκ, Γιώργο Λαζόγκα, Πάνο Παπανάκο, Στέλιο Μαυρομάτη κ. ά), η οποία τοποθετείται χρονολογικά αργότερα (1974-1993), επικεντρώθηκε κυρίως σε ντόπιους καλλιτέχνες και είχε μια στοχευμένη και σημαντική δράση στην ευρύτερη πνευματική ζωή της πόλης.

Στην έκθεση αυτή, που τιτλοφορείται «ΤΕΧΝΗ-ΔΙΑΓΩΝΙΟΣ, και το Μουσείο που δεν έγινε», εκτίθενται περισσότερα από 600 έργα και τεκμήρια 200 και πλέον δημιουργών. Τα έργα αυτά είναι αφ’ ενός μέρος της συλλογής της ΤΕΧΝΗΣ, αφ’ ετέρου της δωρεάς του Ντ. Χριστιανόπουλου, της συλλογής Περικλή και Ανδρέα Σφυρίδη και άλλων καλλιτεχνών της «Διαγωνίου». Έχουμε, πλέον, την «ειρηνική» συνύπαρξη δύο πολιτισμικών τάσεων της Θεσσαλονίκης, της εσωστρεφούς τάσης της «Διαγωνίου», που έδωσε έμφαση στην εντοπιότητα, προβάλλοντας κυρίως έργα Βορειοελλαδιτών καλλιτεχνών, όμως με γνώμονα και πυξίδα αυστηρές ποιοτικές επιλογές, και από την άλλη μεριά, της εξωστρέφειας και της διεθνιστικής αντίληψης της ΤΕΧΝΗΣ, καλλιτέχνες, ωστόσο, της οποίας συνεργάστηκαν και με τη «Διαγώνιο».

                   

Η γενική διευθύντρια Τελλογλείου, κα. Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά, στην ομιλία της τόνισε πως στόχος της έκθεσης δεν είναι να αποτελέσει αυτή μνημόσυνο, αλλά να γίνει γνωστό το έργο πολύ σημαντικών δημιουργών, ενώ συμπλήρωσε πως αυτή η καλλιτεχνική συνύπαρξη θίγει ζητήματα όπως εξωστρέφεια-εσωστρέφεια στην τέχνη, εντοπιότητα-διεθνισμός αλλά και έννοιες όπως η συμπερίληψη, ο σεβασμός στη διαφορετικότητα, το παρελθόν της πόλης κτλ.

Μερικοί ακόμη ομιλητές των εγκαινίων (από τους πολλούς της βραδιάς), ο υφυπουργός πολιτισμού κ. Φωτήλας, ο υφυπουργός εσωτερικών για θέματα Μακεδονίας και Θράκης κ. Γκιουλέκας, ο πρόεδρος του «Τελλογλείου» καθηγητής Ανέστης Κάλφας και ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης κ. Αγγελούδης.

Η έκθεση, που τελεί υπό την αιγίδα της Προεδρίας της δημοκρατίας και διεξάγεται στο πλαίσιο των 60^ων Δημητρίων (άλλη μια στρογγυλεμένη επέτειος για την πόλη) θα διαρκέσει μέχρι τις 10 Φεβρουαρίου 2026. Των εγκαινίων της έκθεσης θα ακολουθήσουν σε τακτές ημερομηνίες και καθ’ όλη τη διάρκειά της, άλλες εκδηλώσεις-ομιλίες αναφορικά με τη συνύπαρξη ΤΕΧΝΗΣ και «Διαγωνίου».

Ωράριο λειτουργίας εκθεσιακού χώρου:

Τρίτη, Πέμπτη και Παρασκευή 9.00-14.00

Τετάρτη 9.00-14.00 και 17.00-21.00

                                                                       

                                                                                             Π. Γ.

 

Μπορείτε να διαβάσετε το παραπάνω κείμενο στην book press, στην παρακάτω διεύθυνση:

https://bookpress.gr/politismos/eikastika-mousiki/23933-texni-diagonios-kai-to-mouseio-pou-den-egine-sto-tellogleio-idryma-thessalonikis