Ποιήματα που φέρνει ο Βαρδάρης (ΙΙΙ)

 

ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΦΕΡΝΕΙ Ο ΒΑΡΔΑΡΗΣ (ΙΙΙ)-

ΤΡΕΙΣ ΦΩΝΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΑΚΟΥΓΟΝΤΑΙ ΞΑΝΑ

 

 

(Τρεις πρόσφατες ποιητικές συλλογές, γραμμένες από ποιητές που έλκουν την καταγωγή τους από τη Βόρεια Ελλάδα: Τόλης Νικηφόρου, Διονύσης Στεργιούλας και Ρία Φελεκίδου.)

 

Τόλης Νικηφόρου, μια νύχτα κι ένα όνειρο, ποίηση, Μανδραγόρας, 2025

 

Συχνά, έτυχε ν’ αναρωτηθώ στο παρελθόν γιατί ο Τόλης Νικηφόρου, ένας σημαντικότατος λογοτέχνης και από τις πιο ολοκληρωμένες και ευδιάκριτες ποιητικές φωνές της γενιάς του, τυπώνει τα τελευταία 5 χρόνια με καταιγιστικούς ρυθμούς (το 2022 τύπωσε τέσσερις ποιητικές συλλογές, το 2024 τρεις συλλογές και το 2023 δύο συλλογές). Για την υστεροφημία του δεν υπάρχει λόγος ν’ αγωνιά· την έχει κατακτήσει προ πολλού με το πλούσιο έργο του. Δεν τον ενοχλεί αυτή η υπερέκθεση στο κοινό του, ούτε ανησυχεί μήπως τυχόν, μοιραία, με τόση παραγωγή, υποπέσει στο ατόπημα της ποιητικής επανάληψης αισθημάτων, σκέψεων και ιδεών; Μια δική μου εξήγηση, που έχω καταθέσει εδώ και καιρό σε σχόλιό μου για τα βιβλία του, είναι ότι ο Τ. Ν. δεν είναι δυνατόν να μην τυπώνει συχνά, γιατί γράφει όπως ακριβώς ανασαίνει. Ακμαίος και ποιητικά δημιουργικός, στην ένατη δεκαετία της ζωής του, όχι μόνο δεν επαναλαμβάνεται, αλλά πάντα κάτι νέο και ενδιαφέρον έχει να μας χαρίσει.

 

          κεραυνός

 

φιλιούνται κι αγαπιούνται

τρυφερά και παθιασμένα

απελπισμένα

ο τελευταίος άνδρας

η τελευταία γυναίκα

την τελευταία μέρα του κόσμου

 

Οι στίχοι του Τ. Ν. είναι ιδιαίτερες στιγμές έκλαμψης του νου και της τέχνης του. Το ύφος, η αρμονία των λέξεων, η καταγραφή των αισθήσεων και των αισθημάτων, η μνήμη των πραγμάτων, ο φόβος απέναντι στο αβέβαιο μέλλον, η αναψηλάφηση της γυναίκας στην ολότητά της, η παιδική αθωότητα, αλλά και η τέχνη της ποιήσεως, τα μικρά και τα ασήμαντα της ζωής, όλα λάμπουν ανεξίτηλα, από βιβλίο σε βιβλίο, με νέες ποιητικές δημιουργίες και ιδέες, με νέα ποιητική ορμή, με νέες αλήθειες, που ο χρόνος τού εμφανίζει απρόσμενα στη συνείδησή του. Και όλα τα παραπάνω γίνονται ποίηση, ποιήματα ολιγόστιχα (σπανίως άνω της μίας σελίδας), ευανάγνωστα και θελκτικά, δίχως τη χρήση κεφαλαίων γραμμάτων και, ηθελημένα, δίχως στίξη.

 

     άλλο μη ζητάς

 

μες στο σκοτάδι ένα φως

μια μουσική μες στη σιγή

άλλο δεν έχει

άλλο δεν είναι

η ψυχή

 

Σε κάθε βιβλίο του Τ. Ν. ένα μέρος των ποιημάτων του αφορά την ποιητική τέχνη. Πολλοί ποιητές, γενικά, αναρωτιούνται στα βιβλία τους το πώς και το γιατί της ποιητικής δημιουργίας, και ο Ν. το κάνει με ειλικρίνεια και γνώση. Απ’ αυτήν την κατηγορία ποιημάτων ξεχωρίζω, από την πρόσφατη συλλογή του, τα ποιήματα «εντολοδόχοι», «ποίηση, 2», «γραφική ύλη», «γραφική ύλη, 2» και «άγριος ποταμός».

 

         εντολοδόχοι

 

γράφουμε πάνω στο νερό

και στον άνεμο

όπως προβλέπεται

από την κυρίαρχη του κόσμου

ματαιοδοξία

 

Το μεγαλύτερο σε έκταση ποίημα της συλλογής, το «πάθος», που καταλαμβάνει τρεις σελίδες, είναι ένας ύμνος στη γυναικεία δοτικότητα. Η γυναίκα που δίνεται με πάθος στο αρσενικό, κάνοντάς το ν’ αποκτήσει ουσία και νόημα η ζωή του. Μια τολμηρή κατάθεση για το αιώνιο σμίξιμο του αρσενικού με το θηλυκό, που, παρά την στιχουργική του τόλμη, αποπνέει τρυφερότητα (σς. 17-19)

Τέλος, επιστρέφοντας στην αρχική μου αναρώτηση περί της συχνής, τελευταία, παρουσίας του Τ. Ν. μέσα από αλλεπάλληλες τυπώσεις ποιητικών βιβλίων, ας ακούσουμε και την άποψη του ίδιου του ποιητή, μέσα από ένα ξεχωριστό του ποίημα, που και χιούμορ αναβλύζει, και περιέχει βιωματικό υπόστρωμα και αποκαλύπτει την υπαρξιακή αγωνία που εμπεριέχει πάντα η γραφή και, εν γένει, κάθε καλλιτεχνική δημιουργία:

 

     μπροστά στη μεγάλη πύλη

 

βρήκα και χτύπησα με δέος

τη μεγάλη πύλη μέσα στην ομίχλη

και μου άνοιξε ο ίδιος ο άγιος

—τι θέλεις από τώρα εδώ; ρώτησε σκυθρωπός

—είχα αλλεπάλληλα εμφράγματα, άγιε Πέτρο,

και έκρινα ότι έπρεπε να παρουσιαστώ

—άκουσε καλά, δεν σε στείλαμε εκεί κάτω

για να τα παρατήσεις με την πρώτη δυσκολία

άσε λοιπόν τα εμφράγματα στους γιατρούς

γράψε είκοσι-τριάντα βιβλία ακόμη

κι έλα μετά να εξετάσουμε την περίπτωσή σου.

 

 

Ολοκληρώνοντας την ανάγνωση του βιβλίου, αναρωτήθηκα. Μήπως, εκ των πραγμάτων, ο ποιητής είναι ταγμένος από κάποια αδιευκρίνιστη άνωθεν δύναμη, να γράφει ποιήματα (γιατί όχι και να τα τυπώνει;) μέχρι την τελευταία του πνοή;

•

 

Διονύσης Στεργιούλας, Ακραία λεκτικά φαινόμενα, ποιήματα, Νησίδες, 2025

 

Και μια που γίνεται λόγος περί ποιημάτων της ποιητικής τέχνης (ή της εναγώνιας αναζήτησης της ουσίας των λέξεων και των ποιημάτων διά της ποιήσεως) δεν θα μπορούσε να διαφύγει της προσοχής ενός υποψιασμένου αναγνώστη το τελευταίο βιβλίο του ποιητή, μελετητή και δοκιμιογράφου Διονύση Στεργιούλα (1967), που τιτλοφορείται Ακραία λεκτικά φαινόμενα (Νησίδες, 2025). Δεν γνωρίζω αν αρχική πρόθεση του Στ. ήταν να συνθέσει ένα ενιαίο ποίημα, αποτελούμενο από σπονδύλους-σπαράγματα, των 5 ή των 6 περίπου στίχων έκαστο, όμως νομίζω πως αυτή του η υποτιθέμενη πρόθεση θα αποδυνάμωνε το συνολικό αποτέλεσμα και θα τον αδικούσε, γιατί το βασικό θέμα της συλλογής (η βυθοσκόπηση στο τι είναι λέξη και τι ποίημα, σε συνδυασμό με το ξεπέρασμα κάποιων στερεοτυπικών αντιλήψεων περί τέχνης και ζωής), είναι ένα θεματικό πεδίο αρκετά γενικό και αόριστο, πολλές φορές σκοτεινό και απλησίαστο από όσους μέχρι τώρα επιχείρησαν να το εξαντλήσουν διεξοδικά. Εξέλαβα, λοιπόν, το εν λόγω βιβλίο του Στ. ως μία συλλογή ολιγόστιχων ποιητικών σκέψεων, αναρωτήσεων,  φιλοσοφικών και ενορατικών στοχασμών, που, απομακρυσμένα από τον καβαφικό απόηχο προγενέστερων ποιημάτων του, παραπέμπουν ευθέως στην Παλατινή ανθολογία, στα αρχαία αποφθέγματα και επιγράμματα, στα γνωμικά του Λάο Τσε, στην φιλοσοφία του ταοϊσμού, και εν γένει στην τεχνική των μικροποιημάτων, που, πέρα απ’ αυτό που σημασιοδοτούν οι στίχοι τους, αφήνουν να διαφανεί και μία άλλη εκδοχή της αλήθειας, μια διαφορετική αντίληψη της ζωής, μια καινούρια θέαση των πραγμάτων.

Αν μπορούσα να συμπυκνώσω σε μία μόνο φράση, σε ένα μότο, αυτό που κάνει ο Στεργιούλας σ’ αυτό του το βιβλίο με τα περίπου 130 ποιητικά σπαράγματα, θα χρησιμοποιούσα τον στίχο του Γιάννη Υφαντή (ποιητή, που γνωρίζω πως έχει διαβάσει ο Στ. και πως τον εκτιμά), από τη συλλογή του Μανθρασπέντα (Κέδρος, 1980, β΄ ανατύπωση): «Πρέπει να ξαναβρούμε τα ονόματα των πραγμάτων»¹. Αυτό κάνει και ο Στ. σ’ αυτά του τα ποιήματα: Αναζητά την αλήθεια των λέξεων και των πραγμάτων.

Τα μικροποιήματα του Στεργιούλα, παρά το έντονα φιλοσοφικό και υπαρξιακό περίβλημά τους, έχουν κάτι το παιγνιώδες, διαβάζονται ευχάριστα, κινητοποιούν τη σκέψη, απελευθερώνοντάς την από τα τετριμμένα και τα παγιωμένα, κι οδηγώντας την σε μια κατάσταση τύπου ζεν. Πρωτίστως, βέβαια, ο ίδιος ο ποιητής ένιωσε την ανάγκη αυτής της απελευθέρωσης της σκέψης του γράφοντας αυτούς τους στίχους, που είναι φαινομενικά απλοί, όμως κρύβουν συχνά κάποιο ιδιαίτερο και βαθύτερο νόημα.

 

      Δείγμα γραφής

 

Συνεννοούνται δίχως λέξεις

κι όμως συνεννοούνται τέλεια.

Φαίνεται πως μιλούν την ίδια γλώσσα!

ᵜ

Χωρίζω το οκτώ στα δύο.

Ένα έψιλον κι ένα τρία φανερώνονται

που ήταν κρυμμένα μες στον αριθμό.

(Πέντε και τρία, σκέφτομαι,

κάνουν και πάλι οκτώ.)

ᵜ

 

Αυτό το ποίημα το έγραψα για σένα.

Αν κάποτε απομακρυνθείς

οι λέξεις του θα σε αναζητούν.

ᵜ

Έγραψα μία προσευχή ανορθόγραφη

κι ούτε που ξέρω αν εισακούστηκε.

Λαμβάνει άραγε υπόψη του ο Θεός

τις ανορθογραφίες;

ᵜ

Πάντα στο τέλος θα έρχεται

η σκέψη που δεν ήρθε στην αρχή.

Πάντα στο τέλος θα έρχεται

η λέξη που δεν ήρθε στην αρχή.

 

•

 

Ρία Φελεκίδου, Ο ασφαλής ποιητής, εκδ. Κουκκίδα, 2025

 

Ενδιαφέρουσα η πέμπτη κατά σειρά ποιητική συλλογή της Ρίας Φελεκίδου (μεταξύ άλλων εξέδωσε δεκατρία παιδικά βιβλία και μία νουβέλα), που τιτλοφορείται Ο ασφαλής ποιητής και τυπώθηκε το 2025 από τις εκδόσεις Κουκκίδα. Ποιήματα για την αλληλουχία των εποχών, την πανανθρώπινη πορεία της γυναίκας στη γη, την ερωτική αγωνία, τις ασύλληπτες μικρές χαρές της ζωής, για τις δενδροφυτεύσεις έρημων ζωών, για παιδιά που έρχονται από μακριά δοκιμάζοντας ν’ αντιγράψουν τη φωνή των πουλιών.

Από τις επιμέρους ποιητικές συστάδες (ενότητες) του βιβλίου ξεχώρισα το ΠΟΙΗΤΙΚΟΛΟΓΩ (κυρίως για την αίσθηση της μη βεβαιότητας και της μη ποιητικής ασφάλειας, που χαρακτηρίζουν το γράψιμο της ποιήτριας), με πέντε συνολικά ποιήματα, που προσιδιάζουν στη στόχευση με εκείνα του βιβλίου του Στεργιούλα, αλλά και με κάποια ποιήματα του βιβλίου του Νικηφόρου. Αντιγράφω από τη σ. 45 το τελευταίο κομμάτι του ποιήματος «Χανς, ένας ασφαλής ποιητής», που, κατά τα φαινόμενα, χάρισε τον τίτλο και σ’ ολόκληρη τη συλλογή.

 

-----------------------------------------------------------

 

Ο Χανς τίποτα δραστικό δεν αποφασίζει.

Δε συνιστούν ύλη ποιητική οι αποφάσεις.

Μόνο να γράφει και να σβήνει και να αγωνιά.

Η Ποίηση μέγγενη, μαγίστρα και μαυλίστρα

Στο δωμάτιό του τον κρατά περήφανα να ιππεύει

ίππους αόρατους σαν πέφτει η νύχτα

και να μαζεύει ολόγυρά του ωδικά πουλιά

το φως να διαλαλούν που επιστρέφει. Όμως

παραμένει πάντα ζωντανή η σιγουριά του

κι οι στίχοι του βέλη να σημαδεύουνε τους τοίχους

 

Μ’ απ’ τις ποιητικές βολές του ο κόσμος μένει απείραχτος.

 

•

 

Δεν γνωρίζω, τελικά, πόσο... απείραχτος μένει ο κόσμος από τη συγγραφή των τριών παραπάνω ποιητικών βιβλίων, που σας τα συστήνω ανεπιφύλακτα. Η ανάγνωσή τους, όμως, ακόμα κι αν δεν μεταμορφώσει τον περίγυρό μας προς το καλύτερο και το ευγενέστερο, το λιγότερο θα αλλάξει, έστω προσώρας, τον τρόπο σκέψης μας, θα μας ωφελήσει ως οντότητες και ως συνειδήσεις.

 

 

Παναγιώτης Γούτας

 

_______________________________________________

¹ Στίχος από το ποίημα του Γιάννη Υφαντή «Το μυστικό του χαμένου παραδείσου των ποιητών» (Μανθρασπέντα, Κέδρος, 1980, β΄ ανατύπωση).

 

Μπορείτε να διαβάσετε το κείμενο και στην παρακάτω διεύθυνση της bookpress:

                 https://bookpress.gr/kritikes/poiisi/23603-poiimata-pou-fernei-o-vardaris-iii-treis-fones-apo-ti-voreia-ellada-akoygontai-ksana

Το πεπρωμένο φυγείν αδύνατον (τρία διηγήματα)

 

ΤΟ ΠΕΠΡΩΜΕΝΟ ΦΥΓΕΙΝ ΑΔΥΝΑΤΟΝ

(σχόλια για ένα διήγημα του F. S. Fitzgerald

και δύο διηγήματα του Joseph Conrad)

 

 

Τα καλοκαίρια, πάντα είχα μια αναγνωστική ροπή σε ολιγοσέλιδα βιβλία (μικρές νουβέλες ή διηγήματα). Όπως ένα ελαφρύ γεύμα ωφελεί τον οργανισμό, ιδίως τις πολύ ζεστές μέρες, το ίδιο νομίζω πως συμβαίνει και με τα βιβλία. Το ζήτημα είναι αν αυτό το «ελαφρύ» γεύμα περιέχει όλες τις χρήσιμες και απαραίτητες ουσίες για τον οργανισμό, να αποδίδει, εν ολίγοις, μέσα στις λίγες σελίδες του ανάγλυφη όλη την περιπέτεια της ζωής. Κι αυτό, λοιπόν, το καλοκαίρι επιλέγω, μεταξύ άλλων, δύο βιβλία κορυφαίων ξένων λογοτεχνών, τυπωμένα από μη εμπορικούς αλλά ποιοτικούς εκδοτικούς οίκους. Τα βιβλία αυτά διαβάζονται απνευστί και κατορθώνουν με αξιοσημείωτη οικονομία λόγου να μας τα πουν όλα.

 

 

Επιστροφή στη Βαβυλώνα, του F. Scott Fitzgerald (εκδόσεις Οξύ)

 

Από τις εκδόσεις Οξύ, τον Σεπτέμβριο του 2024 και σε μετάφραση του Πάνου Τρομάρα, τυπώθηκε ίσως το σημαντικότερο διήγημα του F. S. Fitzgerald, το «Επιστροφή στη Βαβυλώνα». Μια ιστορία μόλις 62 αραιογραμμένων σελίδων, με έντονα αυτοβιογραφικά στοιχεία, που η «φράση-κλειδί» ή, αν προτιμάτε, το υπαρξιακό ρεζουμέ όλου του στόρι συμπυκνώνεται στην παρακάτω πρόταση: «Δεν γινόταν να τον κάνουν να το πληρώνει για πάντα» (σελ. 61).

Ο Αμερικανός Τσαρλς Γουέιλς (άλτερ έγκο του F. S. F.), αφού έζησε μποέμικη ζωή στο Παρίσι κατά τη δεκαετία του ’20, δέκα χρόνια μετά, κι ενώ η σύζυγός του έχει πεθάνει (εν μέρει κι από δική του υπαιτιότητα), επιστρέφει στην πόλη του φωτός για να διεκδικήσει την κηδεμονία της εννιάχρονης κόρης του, που ζει με τους θείους της. Ελέγχει, πλέον, απόλυτα την εξάρτησή του από το αλκοόλ, έχει συνέλθει από την οικονομική του κατάρρευση, είναι ένας άλλος, υπεύθυνος και σοβαρός άνθρωπος, που άφησε πίσω τις επιπολαιότητες και τους δαίμονες του παρελθόντος. Όμως πρόσωπα και καταστάσεις του παρελθόντος δεν λένε να τον αφήσουν στην ησυχία του, δυναμιτίζοντας προσωρινά το όλο του εγχείρημα.

Το διήγημα, που πρωτοδημοσιεύτηκε στο φύλλο της Saturday Evening Post, τον Φεβρουάριο του 1931, είναι μια μικρή μαθητεία πάνω στις έννοιες «ενοχή» και «συγχώρεση». Ένα ολιγοσέλιδο αφηγηματικό διαμάντι, ενδεικτικό του ύφους και της τέχνης του μεγάλου Αμερικανού συγγραφέα, που έφυγε από τη ζωή σε ηλικία μόλις 44 ετών από ανακοπή καρδιάς, έχοντας προηγουμένως αντιμετωπίσει χρόνια προβλήματα με το αλκοόλ.

 

Δείγμα γραφής (σς. 50-51)

 

Όταν έφτασε στο διαμέρισμά τους, κατάλαβε ότι η Μάριον είχε αποδεχτεί το αναπόφευκτο. Τον υποδέχτηκε λες και ήταν ένας άσωτος συγγενής, όχι ένας απειλητικός παρείσακτος. Είχαν πει στην Ονόρια ότι θα πήγαινε μαζί του. Ο Τσάρλι χάρηκε όταν είδε πως η μικρή είχε τη λεπτότητα να κρύψει την υπέρμετρη αγαλλίασή της.

 

 

«Το κτήνος» και «Il Conde», δύο διηγήματα του Joseph Conrad (εκδόσεις Ευρασία-Στιγμός)

 

Ο πρώιμος μοντερνιστής Joseph Conrad (1857-1924) έζησε 16 χρόνια στη θάλασσα προτού εγκατασταθεί οριστικά στην Αγγλία. Το ότι είναι άριστος γνώστης της θάλασσας και της ζωής των ναυτικών το αποδεικνύει περίτρανα (και) στο διήγημά του «Το κτήνος», που γράφτηκε το 1906. Στο διήγημα αυτό, που ο μεταφραστής Γιάννης Λειβαδάς το συγκαταλέγει μαζί με το «Il Conde», που ακολουθεί, μέσα στα δέκα καλύτερα του συγγραφέα, έχουμε μια ναυτική αφήγηση στο μπαρ «Τα τρία κοράκια», όπου βρίσκονται και πίνουν κάποιοι απόμαχοι ναυτικοί. Ένας απ’ αυτούς αφηγείται την ιστορία του «Κτήνους», ενός από τα πλοία της πλοιοκτήτριας εταιρείας Έιπς και Υιοί, που, πριν πέσει στα βράχια και αχρηστευτεί πλήρως, πρόλαβε να πάρει στον λαιμό του αρκετούς ναυτικούς αλλά και μία γυναίκα.

Η αφήγηση έχει έντονη δραματικότητα, φαντασία και ισχυρούς συμβολισμούς, στοιχεία που θα διακρίνουμε σε όλο το έργο του Conrad, που κυρίως είναι μυθιστορηματικό. Γενικά, τα διηγήματα που έγραψε ο Conrad, λειτούργησαν ως προπομπός αλλά και ως μαγιά για το μυθοπλαστικό του έργο. Στο εν λόγω διήγημα, το «Κτήνος», η αφηγηματική δεινότητα του συγγραφέα μεταμορφώνει ένα άψυχο πλοίο σε ένα αδηφάγο και εκδικητικό στοιχείο της φύσης, προσδίδοντάς του ανθρώπινα χαρακτηριστικά.

Το δεύτερο διήγημα του βιβλίου, το «Il Conde», γράφτηκε δύο χρόνια αργότερα, το 1908. Πρόκειται για μια άσκηση λεπτεπίλεπτου ύφους εκ μέρους του συγγραφέα, ένα αφηγηματικό κομψοτέχνημα, όπου και πάλι κυριαρχεί ένας απαισιόδοξος τόνος, η φαντασία και το έντονο δραματικό στοιχείο. Ο Conrad εδώ σκιαγραφεί περίτεχνα το πορτρέτο ενός εκλεπτυσμένου μεσήλικα, του Conde, όπως τον αποκαλεί ο περίγυρός του, τον οποίον ο αφηγητής συναντά και γνωρίζει σε ένα θέρετρο αναψυχής έξω από τη Νάπολη. Ο συγγραφέας-αφηγητής, πιάνοντας κουβέντα μαζί του, πληροφορείται πως βρίσκεται εκεί γιατί μόνο σ’ αυτό το σημείο της Γης, λόγω εξαιρετικού κλίματος, ο Conde αντιμετωπίζει την επίμονη ρευματοπάθειά του, ευελπιστώντας έτσι ν’ αυξήσει το προσδόκιμο της ζωής του. Όταν όμως ο Conde τού αφηγείται μια τραυματική εμπειρία που του συνέβη στη Νάπολη, σ’ ένα κοσμικό πάρκο δίπλα στη θάλασσα, ο αφηγητής νιώθει τον ήρωα να συγκλονίζεται και να γερνά πρόωρα. Αυτή η τραυματική εμπειρία αναγκάζει τον εκλεπτυσμένο μεσήλικα να προσγειωθεί και να αντιμετωπίσει κατάφατσα την αλήθεια της Νάπολης (κλοπές, απειλές, Μαφία), προσδίδοντας άκρως ειρωνική (στο όριο της κυριολεξίας) διάσταση στη ρήση του Γκαίτε «Vedi Napoli e poi mori» (Τη Νάπολη να δω κι ας πεθάνω), που ο συγγραφέας τη χρησιμοποιεί και ως μότο του διηγήματος.

 

Δείγμα γραφής (σ. 92)

 

Αν όντως όσα μου εξομολογήθηκε με αυτή την παντομίμα ήταν αληθινά, τότε η συμπεριφορά του ήταν απλώς εξαιρετική. Όχι δεν ήταν αυτό, δεν ένιωθε ντροπή. Είχε θιγεί όχι επειδή ήταν το επιλεγμένο θύμα μιας ληστείας, αλλά επειδή είχε γίνει αποδέκτης μιας τεράστιας απαξίωσης. Η προσωπική του γαλήνη είχε ευτελιστεί άδικα.

 

………………………..

 

  Τόσο ο F. S. Fitzgerald όσο και ο Joseph Conrad, μ’ αυτά τους τα διηγήματα αναπλάθουν περίτεχνα την εποχή, στην οποία αναφέρονται οι αφηγήσεις, και που οι ίδιοι είχαν ζήσει. Αν όμως κάτι είναι έντονα κοινό στις τρεις αυτές ιστορίες, είναι η έννοια του ανθρώπινου πεπρωμένου και του απρόοπτου της ζωής, που καταβάλλει τους ήρωές τους, θυμίζοντάς μας έντονα το αρχαίο απόφθεγμα: Το πεπρωμένο φυγείν αδύνατον.

 

Παναγιώτης Γούτας

 

                     Μπορείτε να διαβάσετε την κριτική και στην 

                   παρακάτω διεύθυνση της bookpress

                    https://bookpress.gr/kritikes/xeni-pezografia/23555-epistrofi-sti-vavylona-tou-fitzeralnt-to-ktinos-il-conde-tou-konrant-to-pepromeno-fygein-adynaton

"Ένα δικό του δωμάτιο"-η πρώτη κριτική

 

                         

                          ΕΝΑ ΔΙΚΟ ΤΟΥ ΔΩΜΑΤΙΟ

          

                      ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΟ 

                                 ΚΡΙΤΙΚΟ ΣΧΟΛΙΟ

Το πρώτο γραπτό κριτικό σχόλιο που έλαβα για το τελευταίο βιβλίο μου Ένα δικό του δωμάτιο (εκδόσεις Ρώμη, 2025) ήρθε από τη Βέροια, από τον έγκριτο ποιητή και κριτικό λογοτεχνίας Θανάση Μαρκόπουλο, που το δημοσίευσε σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης (facebook). Το δημοσιεύω παρακάτω:

 

֎

 

Έμπειρος συγγραφέας ο Παναγιώτης Γούτας, ποιητής, πεζογράφος και κριτικός, επανέρχεται στο προσκήνιο με μια σειρά 14 διηγημάτων υπό τον τίτλο «Ένα δικό του δωμάτιο» (2025).

 

Οι θεματικοί πυρήνες:

η αναζήτηση του προσωπικού χώρου και του χαμένου εαυτού,  η διεκδίκηση της συγγραφικής δόξας με αθέμιτους τρόπους, όπως η λογοκλοπή και η παραποίηση επωνύμου, η έλλειψη οράματος και η κάλυψή του από το υποκατάστατο του ποδοσφαίρου, οι πολιτικές και ιδεολογικές διαψεύσεις στο Μακεδονικό ή στο σοσιαλιστικό όραμα και τέλος ο έρωτας είτε ως σπινθήρας είτε ως στάχτη.

 

Με λόγο διαυγή και αφήγηση ρέουσα ο Γούτας διαπλάθει χαρακτήρες φυσικούς και θίγει ζητήματα που, όσο κι αν αγγίζονται, δεν εξαντλούνται.

 

Απόσπασμα από την «Αρμένισσα»

 

Σε τρία χειρουργεία τού παραστάθηκα, όµως «ευχαριστώ» δεν άκουσα από τα χείλη του. Συνήθιζε να ελέγχει κάθε τόσο την τσάντα µου, µήπως είχα ξοδέψει παραπάνω χρήµατα απ’ όσα εκείνος είχε υπολογίσει πως «δικαιούµουν». Έκανε τακτικό έλεγχο στις κλήσεις του κινητού µου για να βλέπει µε ποιον είχα µιλήσει ή µε ποιους είχα αλλάξει µηνύµατα. Τη µάνα µου δεν τόλµησα να τη φέρω ένα σαββατοκύριακο στο σπίτι, µόνο φαγητό τής πήγαινα στο διαµέρισµά της, δύο τετράγωνα παρακάτω. Ο κύκλος των ανθρώπων που τον περιτριγύριζαν µε κοιτούσε πάντα αφ’ υψηλού. Η Αρµένισσα, µε φώναζαν υποτιµητικά, θαρρείς και δεν είχα όνοµα. Ο Αντώνης και η Αρµένισσα. Πάντα χαµήλωνα το βλέµµα όταν τους συναντούσα σε βιβλιοπαρουσιάσεις, σε εκδηλώσεις λόγου ή στον δρόµο. Κι όµως, µε δονούσαν σύγκορµη οι οµιλίες, οι απαγγελίες ποιηµάτων, οι αναγνώσεις των βιβλίων και οι συζητήσεις που ακολουθούσαν στο τέλος. Δινόµουν ολόκληρη στη λογοτεχνία. Θα µπορούσα να δουλέψω ως καθηγήτρια σε γυµνάσια και λύκεια της χώρας αξιοποιώντας το πτυχίο της φιλολογίας, που πήρα από το Α.Π.Θ., αλλά δεν αποδέχτηκα διορισµό, για να µένω σπίτι και να τον φροντίζω. Άλλωστε τα οικονοµικά του Αντώνη ήταν πολύ καλά, κι ας µην είχε δουλέψει ούτε µία µέρα στη ζωή του. Εισοδηµατίας εννέα ακινήτων - η περιουσία που κληρονόµησε από τον πατέρα του. Μόνο τρία τέσσερα ιδιαίτερα µαθήµατα κράτησα στη γειτονιά, έτσι, για το προσωπικό µου χαρτζιλίκι. Να πηγαίνω µία στις τόσες ένα κοµµωτήριο, να ψωνίζω καµία φούστα ή τίποτα παπούτσια, κανένα καλσόν ή καµιά καλή κολόνια. Και δυο τρία βιβλία τον µήνα απαραιτήτως, για τον ελεύθερο χρόνο µου. Μου το έλεγαν οι φίλες µου, η Σάρα και η Αρσίνη, µήπως και προλάβαιναν, τότε, εκείνον τον γάµο:

- Λενίγια, όταν αυτός θα εξηνταρίσει, εσύ θα είσαι ακόµα ένα λουλούδι τριάντα πέντε χρόνων! Σκέψου το!

Όµως δεν τις είχα, τότε, ακούσει ...  (σ. 37-38)

 

 

personal zoo

 

 

 

PERSONAL ZOO (2)

 

 

 

Στη στήλη αυτή θα βρίσκετε δημοσιευμένα ή αδημοσίευτα κείμενα αναφορικά με τα ζώα. Σκυλιά, γάτες, φίδια, κουνούπια, πουλιά, τσούχτρες, αμνοερίφια και άλλα πλάσματα της ζωής, θα ξεδιπλωθούν εδώ με την απλότητα και τη μυστικότητα που τους ταιριάζει. Και ας θυμόμαστε πάντα τη φράση του Μίλαν Κούντερα, που θέτει τα ζώα σε ανώτερη θέση σε σχέση με τον άνθρωπο: Τα ζώα δεν διώχθηκαν ποτέ από τον Παράδεισο.            

 

֎

 

 

ΤΑ ΣΚΥΛΙΑ ΠΑΡΕΛΑΥΝΟΥΝ

 

 

Βαρέθηκα τους κουλτουριάρηδες του «Σαντέ» και του «De facto», ανήμερα εθνικών επετείων, να χαζολογούν ασύστολα. Τους πρωινούς καφέδες, τα χουζουρέματα κάτω από το πάπλωμα. Τραβώ γραμμή για την παραλιακή, στην παρέλαση που μόλις αρχίζει.

Αεράκι επετειακό, στριμωξίδι κaι εθνική ανάταση. Ο έχων το γενικό πρόσταγμα. Οι αδελφές  νοσοκόμες. Οι αψείς  λοκατζήδες με τις αρβύλες να βουλιάζουν στην άσφαλτο. Η κραυγή της ομάδας καταδρομέων. Οι ευέλπιδες με το άψογα συντονισμένο σηκωμένο χέρι και το σπαθάκι να χρυσίζει. Αρραβωνιαστικιές από την επαρχία που ήρθαν για να καμαρώσουν τους καλούς τους. Ηλικιωμένοι που αναπολούν τα περασμένα μεγαλεία του έθνους μας και της ζωής τους.

Και ξαφνικά, λίγο πίσω από τους μαυροσκούφηδες, απρόσμενα, αναπάντεχα, εντελώς συμπτωματικά, πέντε σκυλιά του δρόμου περιφέρονται στον χώρο της παρέλασης. Μικρά παιδάκια χαχανίζουν βλέποντάς τα. Μανάδες τα δείχνουν με το δάχτυλο και υπομειδιούν. Μέχρι και οι επίσημοι παραξενεύονται. Εκείνα, σαν χαμένα, γυρίζουν εδώ και εκεί, κι εντέλει τρέχουν προς τη σωστή κατεύθυνση,  ατάκτως ερριμμένα. Τα πλησιάζει ένας βλοσυρός αστυφύλακας με το Ο Κ Ι στο χέρι και τα κλοτσάει. Αγριεύουν, απομακρύνονται για λίγο παραξενεμένα, συμμορφώνονται κάπως, μα επανέρχονται δριμύτερα. Με αδιακρισία και αναίδεια συνεχίζουν τη δική τους ασυνήθιστη παρέλαση.

Στημένος πίσω από τα σχοινιά του πεζοδρομίου, θαυμάζω τούτα τα κοπρόσκυλα που παρελαύνουν, δίχως να νιώθουν τίποτα από φρονήματα και επετείους.

 

(δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Οδός Πανός, τεύχ. 131, Ιανουάριος-Μάρτιος 2006)

 

Έκθεση φωτογραφίας στο "Ανατόλια''

 

        

Η Βιβλιοθήκη Ελευθεριάδης στις εγκαταστάσεις του Anatolia High School ετοιμάζει μόνιμη έκθεση φωτογραφίας σημαντικών λογοτεχνών και εικαστικών της Θεσσαλονίκης, με δωρεά των Περικλή Σφυρίδη και Ανδρέα Σφυρίδη.

               

Δύο βιβλία των εκδόσεων Βακχικόν

 

ΜΕ ΠΥΞΙΔΑ ΤΟΝ ΕΡΩΤΑ

ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

 

 

Δύο από τα πρόσφατα πεζογραφικά βιβλία των εκδόσεων Βακχικόν που ξεχώρισα, είναι και τα παρακάτω:

 

 

Coffe time, νουβέλα της Γιώτας Ιωαννίδου

 

Μια παντρεμένη γυναίκα, πενήντα χρονών, με γιο στην εφηβεία, είναι διοικητική υπάλληλος του Υπουργείου Παιδείας, στον τομέα των εκπαιδευτικών προγραμμάτων για μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, επιχορηγούμενα από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Κάθε πρωί, την ίδια περίπου ώρα, πηγαίνει σε ένα coffee shop κοντά στον εργασιακό της χώρο και αγοράζει καφέ. Το θερμό βλέμμα του εργαζόμενου στο καφέ, του Δημήτρη, τη διεγείρει, την αναστατώνει, δημιουργώντας της παράλληλα αντιφατικά συναισθήματα. Ωστόσο, τα «πρέπει» της και η αφοσίωσή της στην οικογενειακή σύμβαση που ζει προτάσσουν ισχυρές αντιστάσεις στο να ενδώσει στο παρατεταμένο φλερτ του αγνώστου που την πολιορκεί.

Η νουβέλα είναι ολιγοσέλιδη, πυκνή και γραμμένη με έξυπνο τρόπο. Είναι αληθοφανής και αποπνέει φρεσκάδα και πηγαίο ερωτικό αίσθημα. Ανάμεσα στην τριτοπρόσωπη αφήγηση και στους ελάχιστους διαλόγους (που ωστόσο κρύβουν πολλά) παρεμβάλλονται με έντεχνο τρόπο όλες οι βασανιστικές σκέψεις και ανασφάλειες της ηρωίδας περί έρωτος, ανθρωπίνων σχέσεων, οικογενειακής κόπωσης, απιστίας, ένας χείμαρρος από αμφιβολίες και ενοχές που την κατακλύζουν. Και όλο αυτό, χωρίς καν να έχει προχωρήσει μία σχέση, ούτε καν να έχει ξεκινήσει, μόνο από την αποδοχή εκ μέρους της ηρωίδας του αντίλαλου μιας φωνής, από τη θέρμη ενός αντρικού βλέμματος, από το σάστισμά της στην αίσθηση μιας αναπάντεχης και συνεχούς αντρικής παρουσίας, που την ξεβολεύει ευχάριστα από το συζυγικό της βάλτωμα.

Το βιβλίο είναι γραμμένο από τη γυναικεία οπτική (πώς θα γινόταν αλλιώς), ωστόσο η συγγραφέας, μέσα σε λίγες σελίδες, προλαβαίνει και πετυχαίνει να θίξει με άμεσο και καίριο τρόπο ζητήματα που άπτονται των ανθρωπίνων σχέσεων και του ερωτικού παιχνιδιού. Στην ουσία, αποτυπώνει ένα σπάνιο ερωτικό αίσθημα, διάχυτο και απλωμένο από την πρώτη μέχρι την τελευταία σελίδα, με σκηνοθετικό ντεκόρ ένα κοινότοπο, καθημερινό, σχεδόν παρακμιακό καφέ της πρωτεύουσας. Η Γιώτα Ιωαννίδου, παρότι το συγκεκριμένο θέμα έχει εξαντληθεί στο παρελθόν από αρκετούς συγγραφείς και σκηνοθέτες, Έλληνες και ξένους, έγραψε ένα κομψό βιβλίο για τους έρωτες που δεν υλοποιούνται (ή που είναι ανοιχτοί προς υλοποίηση στο μέλλον), με ισορροπημένη εκ μέρους της αντιμετώπιση του αντρικού και του γυναικείου ρόλου σε μία σχέση, κάτι που, λόγω των ακροτήτων και των υπερβολών της μεταφεμινιστικής εποχής μας και των απαιτήσεών της, σπανίζει στη σημερινή ερωτική βιβλιοπαραγωγή. 

 

 

Δείγμα γραφής (σελ. 24)

 

Γύρισε. Δεν την κοιτούσε, αλλά την είχε περιβάλει με την αίσθησή του. Ο ανδρικός λαιμός. Το παράστημα. Η σιωπή. Η γεμάτη νόημα σιωπή. Το άδειο μαγαζί. Κοίταξε στον καθρέφτη το κουρασμένο της πρόσωπο. Το μόνο που ήθελε ήταν να ξαναγίνει αυτή. Ο εαυτός της. Πέρα απ’ τον άνδρα της, τον γιο της, τη δουλειά της, την κοινωνική της θέση. Ήθελε, χωρίς να σκεφτεί τίποτα και κανέναν, να μπει στο μπαρ και να αγκαλιάσει αυτόν τον ξένο άνδρα. Να μην του μιλήσει, απλώς να τον φιλήσει

 

 

Ψυχή από πέτρα, συλλογή διηγημάτων της Λεύκης Σαραντινού

 

 

Στο βιογραφικό αυτής της συλλογής διηγημάτων διαβάζουμε πως η συγγραφέας, μεταξύ άλλων, έχει κάνει και σπουδές Ιστορίας. Ίσως, λοιπόν, αυτές οι σπουδές της να υπήρξαν η γενεσιουργός αιτία (και) αυτού του βιβλίου της. Στην Κομοτηνή, μάλιστα, όπως μας λέει στο ωραίο διήγημά της «Η ματιά μου σε έναν άλλον κόσμο», προστέθηκε και η Εθνολογία, λόγω των εκεί σπουδών της. Αυτό το δέος και την αγάπη της για Ιστορία και Εθνολογία, η συγγραφέας την πρόβαλε, τη διοχέτευσε στην πρώτη συλλογή διηγημάτων της, το Ψυχή από πέτρα, που πάντως δεν είναι και το πρώτο της βιβλίο, αφού έχουν προηγηθεί τέσσερα ιστορικά μυθιστορήματα και αρκετά βιβλία για παιδιά.

Τα διηγήματα της Σαραντινού δεν νομίζω πως πρέπει να κριθούν με βάση την πλοκή, την ένταση της γραφής, τις αφηγηματικές κορυφώσεις ή ένα αναπάντεχο και δυνατό τέλος. Πρόκειται για δεκαοχτώ ιστορικά ενσταντανέ, απλωμένα σε ένα πλατύ χρονικό εύρος (από το 1492 μέχρι σήμερα), στα οποία, με ήσυχη, συχνά κουβεντιαστή γραφή, γίνεται ανάπλαση μιας παλαιότερης εποχής και αναπαράγεται το ιστορικό πλαίσιο κάποιου κορυφαίου ιστορικού γεγονότος. Η συγγραφέας, επιδιώκει να ταξιδέψει στον χωροχρόνο ακυρώνοντας τους νόμους του σύμπαντος, μόνο και μόνο για να ζωντανέψει κάποιες στιγμές του παρελθόντος και να τις αποδώσει όπως εκείνη φαντάζεται πως έχουν γίνει. Ο ρόλος που επιδιώκει είναι κάτι σαν ρεπόρτερ στο παρελθόν, όμως σε στιγμές εκλεκτές, που συζητήθηκαν με το πέρασμα του χρόνου από πολλούς ανθρώπους. Ιστορικά γεγονότα όπως η ανακάλυψη του Νέου Κόσμου από τον Κολόμβο, της αποβίβασης του πλοιάρχου Κουκ στο Νησί του Πάσχα, του ξεσπάσματος της Ελληνικής επανάστασης στα Βαλκάνια, της απελευθέρωσης της Θράκης από τους Βούλγαρους, της απόβασης του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη, αλλά και στιγμές προσωπικές από τη σύγχρονη εποχή, που αποτυπώνουν μικρές, ελάχιστες νησίδες μικροϊστορίας (το πώς μεγάλωσε η Σαραντινού στο Ρέθυμνο, τις σπουδές της και την όλη αίσθηση που απεκόμισε από τη φοιτητούπολη Κομοτηνή κ.τλ.) χαρακτηρίζουν κάποια από τα διηγήματα του βιβλίου, προσθέτοντας το απαραίτητο ιστορικό (ή σύγχρονο, σε κάποια κείμενα) φόντο.

Η γραφή αποπνέει ειλικρίνεια, η αναπαράσταση του εκάστοτε ιστορικού πλαισίου (τόποι, απλοί άνθρωποι της εποχής, διάλογοι, γεγονότα) γίνεται με πειστικότητα και αληθοφάνεια, και η αφήγηση κυλά ήρεμα και ευχάριστα, δίχως να κουράζει τον αναγνώστη. Ωστόσο, στο μέλλον, για να αποκτήσουν οι ιστορίες της Σ. μεγαλύτερο ενδιαφέρον, θα πρέπει να μην αρκεστεί μόνο στην πιστή αναπαράσταση μιας παλαιότερης εποχής αλλά να αναζητήσει πιο έντονα τα αίτια και τα αποτελέσματα των ιστορικών γεγονότων. Εν ολίγοις θα πρέπει η συγγραφέας να αποστασιοποιηθεί η ίδια από τα γεγονότα αυτά καθ’ εαυτά, κρατώντας, ίσως, και κάποιες επιφυλάξεις για την απήχησή τους στη σύγχρονη εποχή μας.

 

 

Δείγμα γραφής (σελ. 119-120)

 

Πέρασαν είκοσι χρόνια από τότε… Πολλά έχουν αλλάξει σε αυτήν την πόλη, πολλά, όμως, έχουν παραμείνει ίδια, όπως τότε. Τα αρώματα και το πολύ ιδιαίτερο αυτό χρώμα στα δρομάκια της Κομοτηνής ανήκουν σε αυτά που παραμένουν αλώβητα και απρόσβλητα στον χρόνο. Οι ήχοι και τα ευτράπελα της νύχτας επίσης, με νέα στέκια να έχουν προστεθεί στον μακρύ κατάλογο της νυχτερινής διασκέδασης. Πάμπολλοι φοιτητές ήρθαν, άφησαν ένα κομμάτι της ψυχής τους εδώ, κι έπειτα έφυγαν και πάλι, με μια γλυκιά νοσταλγία στις αποσκευές και στις καρδιές τους.

 

 

Παναγιώτης Γούτας

 

Το κείμενο μπορείτε να το διαβάσετε και στην παρακάτω διεύθυνση:

https://bookpress.gr/kritikes/elliniki-pezografia/23405-giota-ioannidou-coffee-time-leyki-sarantinoy-psyxi-apo-petra-me-pyksida-ton-erota-kai-tin-istoria

Αρχείο Περικλή Σφυρίδη

 

ΑΡΧΕΙΟ ΠΕΡΙΚΛΗ ΣΦΥΡΙΔΗ

 

 

Από τον Οκτώβριο του 2023, οπότε και επ’ αφορμή των 90ών γενεθλίων του  Περικλή Σφυρίδη έγιναν τα εγκαίνια της Συλλογής και του Αρχείου του γνωστού συγγραφέα, το παραπάνω υλικό στεγάζεται στη Βιβλιοθήκη Bissell του Κολλεγίου Ανατόλια. Ο συγγραφέας, άλλωστε, υπήρξε απόφοιτος της τάξης του 1952 του εν λόγω Κολλεγίου, οπότε, δικαιωματικά, όλα τα αντικείμενα που αφορούν το λογοτεχνικό του παρελθόν (βιβλία δικά του ή της προσωπικής του βιβλιοθήκης, πίνακες, φωτογραφίες του, πορτρέτα, προσωπικά αντικείμενα, κριτικογραφία οπτικοακουστικό υλικό, αλληλογραφία του συγγραφέα με λογοτέχνες κ.τλ.) βρίσκονται στον ιδανικό χώρο, προσιτά στους επισκέπτες για να τα δουν από κοντά και να τα θαυμάσουν, αλλά και στους ερευνητές της λογοτεχνίας για να τα μελετήσουν.