Όταν η ζωή αντιγράφει τη μυθοπλασία

 

 

 

 

 

 

 

ΌΤΑΝ Η ΖΩΗ ΑΝΤΙΓΡΑΦΕΙ

ΤΗ ΜΥΘΟΠΛΑΣΙΑ…

 

 

(κριτική για το βιβλίο του Φίλιπ Ροθ Η συνωμοσία εναντίον της Αμερικής, εκδ. Πόλις, 2007, 2023, μτφρ. Ηλίας Μαγκλίνης)

 

 

 

Προφητικό, δυστοπικό μυθιστόρημα

 

 

Ο κλασικός φιλόλογος και ελληνιστής Ντάνιελ Μέντελσον, σε ερώτηση της Λαμπρινής Κουζέλη για το πώς αισθάνεται για την εκλογική νίκη του Τραμπ (συνέντευξη του Αμερικανού κριτικού την επομένη των αμερικανικών εκλογών, δημοσιευμένη στο ΤΟ ΒΗΜΑ, στις 17 / 11 / 2024) απάντησε κατά λέξη: «Το αποτέλεσμα των εκλογών είναι αποκαρδιωτικό. Προφανώς οι Η. Π. Α. παίρνουν μια κατεύθυνση που δεν έχει προηγούμενο στην αμερικανική ιστορία, μια κατεύθυνση που έρχεται σε αντίθεση με τις αρχές του Διαφωτισμού στη βάση των οποίων ιδρύθηκε αυτή η χώρα. Υποψιαζόμασταν ότι υπήρχαν σκοτεινές δυνάμεις στην αμερικανική κοινωνία, δυνάμεις που έχουμε δει να λειτουργούν στην ευρωπαϊκή ιστορία, οι οποίες με αυτήν την εκλογή έρχονται στην επιφάνεια. […] Τα πράγματα θα είναι πολύ δύσκολα, προσπαθώ όμως να μην απελπίζομαι.»

Γι’ αυτές ακριβώς τις σκοτεινές δυνάμεις της Αμερικής, που «συνομιλούν» ιδανικά και εναρμονίζονται με τις σκοτεινές ευρωπαϊκές δυνάμεις της ανόδου του ναζισμού και του Χίτλερ στην εξουσία, πριν την κήρυξη του Δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, μίλησε ο Φίλιπ Ροθ, ακριβώς είκοσι χρόνια πριν τον Μέντελσον, στο άκρως επίκαιρο, προφητικό και δυστοπικό του μυθιστόρημα Η συνωμοσία εναντίον της Αμερικής (Πόλις, 2007, 2023, μτφρ. Ηλίας Μαγκλίνης).

 

 

 

Ιστορικό βιβλίο ή πολιτική αλληγορία;

 

 

Πρόκειται για μια σκοτεινή πολιτική αλληγορία, που ξεκινά από το υποθετικό σενάριο πως τις εκλογές του 1940 στην Αμερική δεν θα τις κέρδιζε ο Ρούσβελτ, αλλά ο ρεπουμπλικάνος αντισημίτης και προσωπικός φίλος του Χίτλερ Τσαρλς Λίντμπεργκ. Ο Ροθ συνθέτει αυτό το μυθιστόρημά του −που ξεχωρίζει αισθητά από τα υπόλοιπα βιβλία του− βασιζόμενος στη δημιουργικού τύπου αναρώτηση «τι θα συνέβαινε αν;», κάτι που συναντάμε και σε αρκετές σελίδες κάποιων βιβλίων του (Αγανάκτηση, Αμερικανικό ειδύλλιο κ.τλ.), όχι όμως σε τέτοια έκταση και στις συγκεκριμένες διαστάσεις. Πρόκειται δηλαδή για ένα βιβλίο τύπου «What if…», μια τεχνική που έχουν ακολουθήσει πολλοί συγγραφείς, γράφοντας δυστοπικού τύπου μυθιστορήματα. Μόνο που στα περισσότερα βιβλία αυτού του είδους, που στην πλειονότητά τους είναι μελλοντολογικά, η φαντασία, η επινόηση, η αλλοίωση της πραγματικότητας και ο δυστοπικός χαρακτήρας τους διατρέχουν όλες τις σελίδες τους, από την αρχή μέχρι το τέλος. Στην περίπτωση του Ροθ, εξαιρουμένης αυτής της ιστορικού τύπου παρέκκλισης του νικητή των αμερικανικών εκλογών του ’40 και με παραποιημένα κάποια ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα, όλα φαντάζουν ρεαλιστικά, αληθινά, σαν να συνέβησαν πράγματι όπως τα εξιστορεί ο συγγραφέας. Μέχρι και η εβραϊκή οικογένεια των Ροθ, που ζει στο Νιούαρκ και βρίσκεται στο μάτι του κυκλώνα από την υλοποίηση του φανταστικού σεναρίου της υποτιθέμενης νίκης του Τσαρλς Λίντμπεργκ, παραπέμπει ευθέως στην οικογένεια του συγγραφέα, με τον μεγάλο του αδελφό, τον εμμονικό ωστόσο έντιμο και ηθικό Εβραίο πατέρα του, τη μάνα του που προσπαθεί, συμβιβάζοντας τα ασυμβίβαστα, να περισώσει ό,τι περισώζεται από την οικογενειακή αξιοπρέπεια των Ροθ, και τον ίδιο τον Ροθ ως βασικό πρωταγωνιστή. Τον επτάχρονο Φίλιπ, που παρατηρεί και καταγράφει τα πάντα με φοβισμένο βλέμμα, ζώντας την παράνοια μιας χώρας όπου κάποιες σκοτεινές και παράλογες δυνάμεις κατέστησαν τη φυλή τους ως το κέντρο του κακού, συνωμοτώντας, τάχα, εναντίον της εδαφικής και πολιτικής ακεραιότητας της Αμερικής. Τι συμβαίνει λοιπόν; Έγιναν ή δεν έγιναν έτσι τα πράγματα, τότε, στην Αμερική; Κι εντέλει πώς χωράνε τόσες ρεαλιστικές και αληθοφανείς καταστάσεις και λεπτομέρειες σε μία, κατά βάση, μυθοπλασία;

 

 

 

Η περιρρέουσα ατμόσφαιρα εκείνων των ημερών

 

 

Ο Ροθ καταγράφει εύγλωττα την περιρρέουσα ατμόσφαιρα εκείνων των ημερών, την παράνοια, την έλλειψη ορθολογισμού και τον ζόφο της συνωμοσιολογίας, που επικρατούσαν αρχές της δεκαετίας του ’40 στην Αμερική, ιδίως στο μικρό κομμάτι της χώρας, το Νιούαρκ, όπου ο ίδιος έζησε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του. Ακόμα κι αν ποτέ δεν είχε ανακηρυχτεί πρόεδρος της Αμερικής κανένας Τσαρλς Λίντμπεργκ (που ωστόσο ήταν υπαρκτό πρόσωπο, και τα περισσότερα στοιχεία της ζωής του είναι πραγματικά), εντούτοις η αντισημιτική υστερία και δαιμονοποίηση των Εβραίων ήταν υπαρκτή στην αμερικανική κοινωνία, αποτυπωμένη στο βλέμμα και στην ψυχή ενός επτάχρονου παιδιού, όπως ήταν τότε ο συγγραφέας. Επομένως, το Η συνωμοσία εναντίον της Αμερικής είναι ένα βιβλίο στο όριο της μυθοπλασίας με τον ρεαλισμό, γραμμένο με τον εξαίσιο τρόπο και τη μαγική συνταγή που μόνο ένας Ροθ γνωρίζει, κρατώντας αριστοτεχνικά όρια και ισορροπίες στην αφήγησή του. Δεν είναι τυχαίο που ένα δυστοπικό βιβλίο συγκαταλέγεται από τους κριτικούς στα πολιτικά βιβλία του Ροθ, συμπληρώνοντας την πολιτική του τριλογία (Αμερικανικό ειδύλλιο, Παντρεύτηκα έναν κομμουνιστή και Το ανθρώπινο στίγμα).

 

 

 

Είκοσι χρόνια μετά

 

 

Ο Ροθ έκρινε σκόπιμο να προσθέσει μετά το τέλος του μυθιστορήματος ένα εκτενές (40 σελίδων) υστερόγραφο, που περιλαμβάνει «Σημείωμα προς τον αναγνώστη», «Πραγματικό χρονολόγιο των βασικών προσώπων», «Άλλα ιστορικά πρόσωπα που εμφανίζονται στο βιβλίο» και «Μερικά ντοκουμέντα». Χαρακτηρίζει το μυθιστόρημά του ως μυθοπλαστικό, ενώ εξηγεί πως αυτό το Υστερόγραφο-επίμετρο αφορά τους αναγνώστες που ενδιαφέρονται να μάθουν πού τελειώνει το ιστορικό γεγονός και πού αρχίζει η ιστορική φαντασία. Είναι σαφώς χρήσιμα και διαφωτιστικά όλα αυτά, ιδίως για έναν μελετητή του Ροθ ή για κάποιον ιστορικό που τον ενδιαφέρει, παράλληλα, και η λογοτεχνία, ωστόσο εμπεριέχουν τον κίνδυνο να μετατρέψουν τον αναγνώστη σε ντετέκτιβ που ερευνά ποιο γεγονός ή ποιο πρόσωπο του έργου είναι αληθινό και ποιο επινοημένο, απομακρύνοντάς τον, έτσι, από τη βαθύτερη αξία της λογοτεχνίας, που είναι η αναγνωστική απόλαυση ενός λογοτεχνικού κειμένου. Όπως και να έχει, ο Ροθ −που κατά δήλωσή του δεν είχε ψηφίσει ποτέ στη ζωή του Ρεπουμπλικάνους− πίστεψε πως, γράφοντας αυτό το βιβλίο, είχε βάλει ένα μικρό λιθαράκι στο να μην εκτροχιαστεί η Αμερική και στο να παραμείνει, για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο διάστημα, σε δημοκρατική τροχιά. Η πρώτη εκλογή του Τραμπ το 2017 και τα έργα και ημέρες του, πιστεύω πως θα τον είχαν καταθλίψει βαθύτατα. Δυστυχώς, είκοσι χρόνια μετά τη συγγραφή του εν λόγω βιβλίου και με απόντα σωματικώς τον Αμερικανό συγγραφέα, η ιστορία επαναλαμβάνεται με τον χειρότερο τρόπο. Ο Τραμπ, για δεύτερη φορά, στη θέση του υποτιθέμενου υποψήφιου Λίντμπεργκ του παρελθόντος. Η ζωή αντιγράφει δις τη λογοτεχνία. Το μυθιστόρημα επιστρέφει, είκοσι χρόνια μετά, για δεύτερη φορά. Όχι ως φάρσα ούτε ως καλογραμμένη μυθοπλασία αυτή τη φορά, αλλά ως οδυνηρή πραγματικότητα.

             

Καραβάτζιο

 

 

 

[το παρακάτω κείμενο είναι εμπνευσμένο από τον πίνακα του Καραβάτζιο «Ο αποκεφαλισμός του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή» (1608) και από λεπτομέρειες της προσωπικής ζωής του ζωγράφου]

 

 

 

  

ΚΑΡΑΒΑΤΖΙΟ

 

 

Όταν μού το πρότειναν οι ιππότες της Μάλτας, ούτε στιγμή δεν πέρασε από τον νου μου ν’ αρνηθώ. Να ζωγραφίσω, μού είπαν, στο Ιερό της εκκλησίας τον αποκεφαλισμό του Αγίου Ιωάννη, του Βαπτιστή. Έβαλα τα δυνατά μου, ξεδίπλωσα όλη την τέχνη μου, τα έδωσα όλα. Όχι από υπέρμετρη θρησκευτικότητα, από ευλάβεια ή από υποταγή στον Πάπα. Όχι, όχι γι’ αυτά! Έβαλα τα δυνατά μου όχι για τα χρήματα, ούτε για να ενισχύσω την πίστη κανενός προσκυνητή του ιερού χώρου. Ό, τι έκανα, το έκανα για να εξαγνιστώ εγώ ο ίδιος, για να διώξω μακριά τις τύψεις που λυσσαλέα με καταδιώκουν. Δεν μπορούσα να το καταστήσω πιο ευκρινές, πιο αποκαλυπτικό εκείνη τη στιγμή. Το f μπροστά στην υπογραφή μου, κάτω από την κηλίδα αίματος, υποδήλωνε την αδελφότητα που ανήκα. Παράλληλα, όμως, ήταν και μια βολική απόκρυψη των αληθινών μου προθέσεων. Όχι, δεν θα ζωγράφιζα τον αποκεφαλισμό του Βαπτιστή για χατίρι κανενός τάγματος ιπποτών – ποτέ κάτι τόσο ρηχά θρησκευτικό δεν πέρασε από τη σκέψη μου. Το έγκλημα τού 1606 θέλησα ν’ αναπαραστήσω, τον φόνο του Ρανούτσιο, που εγώ προκάλεσα για ένα στοίχημα σ’ έναν αγώνα τένις.

 

(Βαλέτα, Αύγουστος 2024)

Δύο πρόσφατες αναρτήσεις της book press

 

 

 

ΔΥΟ ΠΡΟΣΦΑΤΕΣ ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ

ΤΗΣ BOOK PRESS

 

֎

 

 

 

 

ΠΕΡΙ ΚΡΙΤIΚΩΝ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗΣ

 

 

 

Ο διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας, κριτικός βιβλίου και συγγραφέας Γιώργος Ν. Περαντωνάκης δημοσίευσε εχθές στην ηλεκτρονική πύλη για το βιβλίο και τον πολιτισμό book press ένα πολύ ενδιαφέρον κείμενο με τον τίτλο «Καταγράφοντας το κριτικό τοπίο: Κριτικές, βιβλιοπαρουσιάσεις, κριτικά σχόλια - Ποιοι, πού και πώς». Ορίζοντας ενδεικτικά ως χρονικό διάστημα της μελέτης του τη διετία 2022-2024 και λαμβάνοντας ως συχνότητα γραφής κριτικών κειμένων από ορισμένα πρόσωπα τουλάχιστον το ένα κείμενο τον μήνα, διαχωρίζει τις κριτικές από τις βιβλιοπαρουσιάσεις, αναλογίζεται ποιοι απ’ όσους γράφουν σχόλια για βιβλία θα μπορούσαν να κουβαλήσουν τον τίτλο του κριτικού, κι εντέλει καταλήγει στο τι είναι -ή καλύτερα τι δεν είναι- μία κριτική. Επιπλέον, ο Περαντωνάκης, έχοντας το θάρρος της γνώμης του, δεν διστάζει να κατονομάσει πρόσωπα, που, κατά τη γνώμη του, ικανοποιούν τα κριτήρια που θέτει, που είναι ή που προσεγγίζουν τον τίτλο του κριτικού. Μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρη την ενδιαφέρουσα αυτή μελέτη του στην παρακάτω διεύθυνση:

 

 

 https://bookpress.gr/stiles/eponimos/21463-katagrafontas-to-kritiko-topio-kritikes-vivlioparousiaseis-kritika-sxolia-poioi-poy-kai-pos

●

 

 

ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΡΙΛΟΓΙΑ

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΛΙΕΝΤΖΙΔΗ

 

 

 

Ένα από τα βιβλία ποίησης που ξεχώρισα το τελευταίο διάστημα για το σφρίγος της γραφής του και την ειλικρίνεια των προθέσεων του δημιουργού της, είναι η Τριλογία του Γιώργου Καλιεντζίδη: «Στις γωνίες των λέξεων-Σε ποιον ανήκει η ποίηση;-Σπουδές στις Αόρατες πόλεις του Ίταλο Καλβίνο», τυπωμένο από τις εκδόσεις Μανδραγόρας, το 2024. Για το βιβλίο αυτό δημοσίευσα πρόσφατα κριτική στην ηλεκτρονική πύλη για το βιβλίο και τον πολιτισμό book press. Μπορείτε να τη διαβάσετε στην παρακάτω διεύθυνση:

                  https://bookpress.gr/kritikes/poiisi/21139-trilogia-tou-giorgou-kalientzidi-kritiki-se-poion-anikei-i-poiisi

              

Δωδέκατος παίκτης-Glory, glory Man United!

 

 

 

 

 ΔΩΔΕΚΑΤΟΣ ΠΑΙΚΤΗΣ

 ֎

 

 

 

Επ’ αφορμή του αυριανού ποδοσφαιρικού αγώνα του ΠΑΟΚ με τη Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ στο «Θέατρο των ονείρων», στο μυθικό Όλντ Τράφορντ, αναδημοσιεύεται ένα διήγημα μου, που, στις αρχές του χρόνου, αναρτήθηκε στην ηλεκτρονική πύλη για το βιβλίο και τον πολιτισμό book press. Είναι η απαρχή μιας σειράς αναρτήσεων με τον τίτλο «Δωδέκατος παίκτης». Θα ακολουθήσουν ανά τακτά διαστήματα νέες αναρτήσεις με την ίδια ετικέτα Τα ανέκδοτα αυτά διηγήματα ανήκουν σε μια συλλογή, αφού όλα τους τα διαπερνά το πάθος των πρωταγωνιστών-αφηγητών για το λαϊκό άθλημα του ποδοσφαίρου.

●

 

 

GLORY, GLORY MAN UNITED!

 

 

(στη μνήμη των νεκρών

της αεροπορικής τραγωδίας του Μονάχου,

τον Φεβρουάριο του 1958)

 

 

                                   φωτό: ΑΙ Old Trafford -Touba Thessaloniki  K.B.

Στην πολυκατοικία επί της Αλκαμένους, στου Χαριλάου, οι φήμες για τους νέους ενοικιαστές της μικρής γκαρσονιέρας του δεύτερου ορόφου δίνουν και παίρνουν. Κάποιοι επιμένουν πως είναι Αθηναίοι ή Ελληνοαμερικάνοι. Ο αντιστράτηγος εν αποστρατεία του τρίτου επιμένει πως διατηρούν μεταξύ τους «ανάρμοστη» ερωτική σχέση. Η οικοπεδούχος, που μένει στον πρώτο, λέει πως ακούει τις Παρασκευές κάτι παράξενα ξένα τραγούδια, αλλά μόνο τη συγκεκριμένη μέρα, και μόνο αργά το απόγευμα. Γενικά όλοι οι ένοικοι της εν λόγω πολυκατοικίας δεν τους πολυβλέπουν κατά τη διάρκεια της εβδομάδας. Το απόγευμα της Πέμπτης κουβαλούν προμήθειες από το πολυκατάστημα της περιοχής. Κινούνται σαν φαντάσματα. Και τις Παρασκευές θα δηλώσουν εμφατικά την παρουσία τους. Βέβαια, την ιδιοκτήτρια της γκαρσονιέρας, την κυρία Ματίνα, που τους μισθώνει την γκαρσονιέρα έναντι 280 ευρώ μηνιαίως, όλα τα παραπάνω την αφήνουν παγερά αδιάφορη. Οι δύο κύριοι πληρώνουν ταχτικά το ενοίκιο κάθε πρώτη του μήνα, είναι μάλιστα και ευγενέστατοι απέναντί της. Οπότε τι λόγος τής πέφτει για τις εικασίες των άλλων ενοίκων; Γιατί να γκρινιάζει, να υποθέτει και να βαρυγκωμά;

Έκαναν κι οι δυο τους παρέα, στην παλιά τους γειτονιά, στην Κάτω Τούμπα, μέχρι τα λυκειακά τους χρόνια. Φίλοι από τις αλάνες και συμμαθητές για χρόνια. Στο ίδιο θρανίο έβγαλαν δημοτικό, γυμνάσιο και λύκειο, κολλητοί, ο Δάμων κι ο Φιντίας σε σύγχρονη κόπια. Στις πρώτες τάξεις του γυμνασίου ο Γιώργος αγόρασε το Subbuteo, καλούσε τον Βασίλη στο διαμέρισμά του και έστηναν ατέλειωτους ποδοσφαιρικούς αγώνες πάνω σε μία ξύλινη τάβλα, κάνοντας αναπαράσταση των αγώνων της αγαπημένης τους ομάδας, της Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ, που την παρακολουθούσαν ανελλιπώς τα Σάββατα, στην ΥΕΝΕΔ, στις ασπρόμαυρες τηλεοράσεις τους, στην εκπομπή του Κώστα Σισμάνη «Αθλητικό απόγευμα». Ο Γιώργος αγόραζε ταχτικά εξαρτήματα για το Subbuteo, τσόνταρε κι ο Στέλιος από το χαρτζιλίκι του, κι η ποδοσφαιρική πανδαισία ολοκληρωνόταν. Τώρα το παιχνίδι δεν αφορούσε μόνο μια απλή πράσινη τσόχα με εστίες με αληθινό διχτάκι. Είχε φυσικά τους παίκτες των δύο ομάδων (οι κόκκινοι και οι γαλάζιοι), αλλά και περίφραξη, προβολείς, κερκίδες με φιλάθλους, διαιτητές, σημαιάκια του κόρνερ, πάγκους για τους αναπληρωματικούς παίκτες και αποδυτήρια. Μια πιστή μικρογραφία ενός κανονικού γηπέδου ποδοσφαίρου με εξαιρετικής ποιότητας υλικά, που κάποια φωτεινά επιχειρηματικά μυαλά συνέλαβαν και υλοποίησαν προς τέρψη των ποδοσφαιρόφιλων –μικρών ή και μεγάλων– του πλανήτη. Στο Λονδίνο, είχαν διαβάσει στις εφημερίδες, πως από τα μέσα του ’80 διοργανώνονταν από ενήλικες, άνδρες και γυναίκες, τουρνουά ποδοσφαίρου Subbuteo, έναντι γενναίων στοιχημάτων. Οι μερακλήδες του ποδοσφαίρου ανά την υφήλιο είχαν βρει την καλή τους. Και φανατίλα και διασκέδαση και τζόγος.

Λίγο πριν τις πανελλαδικές εξετάσεις, η μάνα του Γιώργου, βλέποντας την εξάρτηση του γιου της από το ποδόσφαιρο και θέλοντας ο τελευταίος να επικεντρωθεί στο διάβασμα για να περάσει σε κάποια σχολή της προκοπής, πήρε, σε μία στιγμή θυμού και απελπισίας, την απόφαση να ξεφορτωθεί ο γιος της το Subbuteo. Το χάρισε, για την ακρίβεια, στον μικρότερο γιο ενός φιλικού ζευγαριού, που τελείωνε το δημοτικό. Ο Γιώργος αναγκάστηκε να αποδεχτεί τα νέα δεδομένα, αφού η μάνα του –που εκτελούσε και καθήκοντα πατέρα, αφού ήταν διαζευγμένη– ήταν ο απόλυτος κυρίαρχος του σπιτιού. Κέρβερος, κάθε απόφασή της νόμος. Κι ο ίδιος το είχε παρακάνει με το ποδοσφαιράκι, οι βαθμοί στα πρωτεύοντα μαθήματα είχαν αρχίσει να παίρνουν την κατιούσα. Στρώθηκε για τα καλά στο διάβασμα, γράφτηκε στο συνοικιακό φροντιστήριο και πέρασε, τελικά, στη Φιλοσοφική Ιωαννίνων. Έκτοτε ξέκοψαν με τον Στέλιο. Ο φίλος του δεν τα κατάφερε να περάσει σε καμία σχολή. Αφού τελείωσε το στρατιωτικό κι αφού τσαλαβούτησε περιστασιακά σε κάτι δουλειές του ποδαριού, όταν έγινε 24 χρονών ο πατέρας του του αγόρασε άδεια ταξί, για να μπορέσει να ορθοποδήσει και να φτιάξει οικογένεια.

Συναντήθηκαν ξανά, τυχαία, στο κέντρο της πόλης ένα βροχερό μεσημέρι του Μάρτη, λίγο προτού κι οι δυο τους κλείσουν τα εξήντα τους χρόνια. Ο Γιώργος πήρε ταξί για να γυρίσει σπίτι κι ο οδηγός του οχήματος ήταν ο Στέλιος. Χαμογέλασαν πλατιά ο ένας στον άλλον, έκαναν πλακίτσες, καρπαζώθηκαν όπως παλιά. Είπε ο καθένας τα δικά του. Ο Γιώργος, φιλόλογος σε λύκειο της Καλαμαριάς, παντρεύτηκε, απέκτησε και δύο κόρες, φοιτήτριες επί πτυχίω, πλέον, στο Αριστοτέλειο. Πούλησε το πατρικό του στην Κάτω Τούμπα και μένει ήδη στην Καλαμαριά, λίγα μέτρα από τον τόπο εργασίας του. Η γυναίκα του αισθητικός, καλοβαλμένη, δραστήρια – έδειξε στον Στέλιο φωτογραφίες της από μία εκδρομή τους του περασμένου καλοκαιριού στη Ρώμη. Εργάζεται, του είπε, δεκατέσσερις ώρες την ημέρα, το σπίτι ούτε που τη βλέπει. Ο Στέλιος, πάλι, αμετακίνητος στο διαμέρισμα της Κάτω Τούμπας, νταντεύει, ως ο μοναδικός επιζών συγγενής, την ανήμπορη θεία του. Χωρισμένος από χρόνια, δίχως παιδιά, δεν βρέθηκε ακόμη η γυναίκα που θα αναπλήρωνε την πρώην του, όμως καλά είναι κι έτσι, ας μην παραπονιέται, πολλοί συμμαθητές τους έφυγαν από καρκίνους ή τροχαία, ας λέει δόξα τω θεώ, η γριά ν’ αντέξει όσο το δυνατόν περισσότερο και για τον ίδιο κάτι θα ξημερώσει. Ας είναι καλά και το ταξί που, ακόμα, του δίνει ψωμί.

Θυμήθηκαν τα παλιά. Την παρέα που έκαναν, τις σκανδαλιές του γυμνασίου, τα μπιλιάρδα και τα ποδοσφαιράκια που έπαιζαν στο σφαιριστήριο του «Τάφου», στην Καμάρα. Το Subbuteo, που έστηναν κάθε Παρασκευή, κάνοντας αναπαράσταση του αγώνα του προηγούμενου Σαββάτου της Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ.

Ο Στέλιος έβαλε στο σιντί του αυτοκινήτου τον ύμνο της αγαπημένης τους ομάδας, σηκώνοντας την ένταση στη διαπασών:

        Glory, glory Man United!

        Glory, glory Man United!

        Glory, glory Man United!

        As the Reds go Matching On, On, On!

—Έλα, ρε μαλάκα, έχεις και τον ύμνο; ρώτησε ο Γιώργος, σχεδόν βουρκωμένος.

—Αμέ, τι νόμιζες; Κι όχι μόνο στο ταξί, αλλά και στο κινητό μου. Είμαι γραμμένος και σε πανελλήνιο σύνδεσμο φιλάθλων της ομάδας, στην περιοχή της Ανάληψης. Μαζευόμαστε τις Κυριακές και πίνουμε με τα παιδιά καμιά μπίρα… Βλέπουμε τη Μάντσεστερ σε γιγαντοοθόνη. Δυο-τρεις έχουν ταξιδέψει και στο Όλντ Τράφορντ!

 

 

Από την Πέμπτη το απόγευμα αρχίζει η κινητικότητα στην γκαρσονιέρα. Κανείς δεν μπορεί να φανταστεί το μικρό μυστικό τους. Φέρνει ο Γιώργος ξηρούς καρπούς και πατατάκια. Ο Στέλιος αναλαμβάνει τις μπύρες και τα εμφιαλωμένα νερά. Το καινούριο Subbuteo, αγορασμένο ηλεκτρονικά από το Λονδίνο, έχει ήδη στηθεί στο διαμορφωμένο ξύλινο τραπέζι, που τους κατασκεύασε κατόπιν παραγγελίας ένας ξυλουργός από την Τριανδρία. Αύριο, ο Γιώργος πάλι θα επικαλεσθεί ιδιαίτερο κατ’ οίκον στου Χαριλάου για να λείψει από το σπίτι. Η γυναίκα του είναι πολύ απασχολημένη τελευταία για να υποψιαστεί οτιδήποτε. Ο Στέλιος θα κάνει λόγο στη θεία του για απογευματινή βάρδια με το ταξί, κι εκείνη θα τον πιστέψει. Μια Γεωργιανή γειτόνισσα θα κρατήσει την ηλικιωμένη γυναίκα για τρεις ώρες, με το αζημίωτο. Θα βάλουν ξανά στο σιντί του δωματίου τον ύμνο και θα αναρτήσουν τα κόκκινα κασκόλ στους τοίχους σαν λάβαρα. Η Μάντσεστερ θα αντιμετωπίσει τη μισητή, νεόπλουτη, συμπολίτισσα Σίτυ, την ομάδα που, κάποτε, ταπείνωνε με τριάρες και πεντάρες μέσα στο Μέιν Ρόουντ. Η Μάντσεστερ, η υπερομάδα των 47 συνολικά τροπαίων και των τριακοσίων εκατομμυρίων οπαδών στον πλανήτη, που στο πρωτάθλημα της χώρας της δεν μπορεί να σταυρώσει σήμερα νίκη, που παραπαίει σε Αγγλία και Ευρώπη, αύριο θ’ αναγεννηθεί. Θα ζωντανέψουν και πάλι οι θρύλοι της: Ο Μπόμπι Τσάρλτον, ο Τζορτζ Μπεστ, ο Στέιπλετον, ο Χιουζ. Ο Στράχαν, ο Γκιγκς, ο Μακλέρ, ο showman Ρονάλντο. «Ryan Giggs we love you / Gary Neville you are the best!» θ’ αντηχεί στην ατμόσφαιρα. Οι μπέμπηδες του Μπάσμπι, οι κόκκινοι διάβολοι, οι θρύλοι του Όλντ Τράφορντ και πάλι θα θριαμβεύσουν. Η παγκόσμια τάξη και δικαιοσύνη θ’ αποκατασταθούν με μεγαλοπρέπεια. Ο Στέλιος κι ο Γιώργος θ’ απογειωθούν για κάποιες ώρες στο θέατρο των ονείρων τους. Κι ύστερα θα σβήσουν τα φώτα στη μικρή γκαρσονιέρα, θα κλειδώσουν την εξώπορτα, και, ήσυχα κι αθόρυβα, να χαθούν στο άδοξο και άχαρο θέατρο της δικής τους ζωής.

 

(2023)

 

(το διήγημα δημοσιεύτηκε στην book press, στις 31 Ιανουαρίου 2024· περιλαμβάνεται στην ανέκδοτη συλλογή διηγημάτων μου Δωδέκατος παίκτης]

 

 

https://bookpress.gr/prodimosieuseis/diigimata/19340-glory-glory-man-united-diigima 

 

 

 

 

 

Η δική μου Αμερική

 

 

 

Η ΔΙΚΗ ΜΟΥ ΑΜΕΡΙΚΗ

 

 

 

 

Σε λίγα εικοσιτετράωρα θα ξεκινήσουν στις Η. Π. Α. οι εκλογές για την ανάδειξη του νέου προέδρου της χώρας. Οι εκλογές αυτές αφορούν όχι μόνο το έθνος και τον λαό των Η. Π. Α. αλλά και ολόκληρο τον πλανήτη. Η διαδικτυακή πύλη για το βιβλίο, τις ιδέες και τον πολιτισμό book press, με αφορμή τις αμερικανικές εκλογές, ζήτησε από 25 Έλληνες και Ελληνίδες συγγραφείς και μεταφραστές να αποκαλύψουν το μυθιστόρημα που τους μύησε στην αχανή αυτή χώρα. Η δική μου πρόταση-αποκάλυψη ήταν το μυθιστόρημα του Φίλιπ Ροθ Η συνωμοσία εναντίον της Αμερικής (μτφρ. Ηλίας Μαγκλίνης, Πόλις, 2007), μια πολιτική αλληγορία που εκφράζει την αγωνία του Ροθ να παραμείνουν οι Η. Π. Α. σε δημοκρατική τροχιά και να μην ολισθήσουν στον φόβο, τη συνωμοσιολογία, τον ρατσισμό και την ανυποληψία. Το βιβλίο κυκλοφόρησε στην Αμερική ακριβώς πριν από είκοσι χρόνια (2004) με τον τίτλο The plot against America και προβλήθηκε ως δραματική τηλεοπτική μίνι σειρά εναλλακτικής ιστορίας (έξι επεισόδια) στο HBO από τις 16 Μαρτίου έως τις 20 Απριλίου 2020.

Μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρο το άρθρο της book press στον παρακάτω σύνδεσμο:

https://bookpress.gr/stiles/protaseis/21359-i-diki-mou-ameriki-25-ellines-syggrafeis-kai-metafrastes-grafoun-gia-to-mythistorima-pou-tous-apokalypse-ti-xora

 

 

Το παλαιοβιβλιοπωλείο του Ουμπέρτο Σάμπα

 

 

 

Ο Ουμπέρτο Σάμπα και

το παλαιοβιβλιοπωλείο του

 

 

 

 

Η συνάντηση του Ουμπέρτο Σάμπα με τον Σάντρο Πέννα

 

 

Ο Ουμπέρτο Σάμπα θεωρείται ένας από τους μείζονες σύγχρονους Ιταλούς ποιητές. Στη γενέτειρά του, την Τεργέστη,  υπάρχει σε κεντρικό πεζόδρομο άγαλμά του, αφού αποτελεί ποιητικό σύμβολο της πόλης. Λίγα μέτρα από το άγαλμα του Σάμπα υπάρχει το φημισμένο παλαιοβιβλιοπωλείο με την ονομασία του ποιητή, στέκι ανθρώπων του πνεύματος από την πόλη και από ολόκληρη τη χώρα. Την Τεργέστη παλαιότερα επισκέφτηκε, και έζησε εκεί επί δέκα ολόκληρα χρόνια, ο σπουδαίος Τζόις, άγαλμα του οποίου κοσμεί το λιμάνι της. Ο Σάντρο Πέννα υπήρξε ελάσσων λυρικός και ερωτικός ποιητής της Ιταλίας, που έστειλε κάποτε τα πρώτα του ποιήματα στον Σάμπα, θεωρώντας τον έναν από τους τρεις σπουδαιότερους ποιητές της νεότερης Ιταλίας μαζί με τον Ουνγκαρέτι και τον Μοντάλε. Ο Σάμπα αμέσως του απάντησε θετικά και ο Πέννα, που είχε στείλει τα ποιήματά του με ψευδώνυμο, σταμάτησε την αλληλογραφία μαζί του. Λίγο διάστημα μετά, ο Πέννα επισκέφτηκε την Τεργέστη –την «πρωτεύουσα του έθνους του πουθενά», κατά την Τζαν Μόρις– και με αφορμή μια ψυχαναλυτική θεραπεία που ήθελε να κάνει, συναντήθηκε με τον Σάμπα, με τον οποίον, όλως τυχαίως, είχαν τον ίδιο ψυχαναλυτή – η μέθοδος του Φρόιντ, εκείνα τα χρόνια, έκανε θραύση. Ο Πέννα, με πρόσχημα καινούργια ποιήματα που δείχνει στον Σάμπα, του αποκαλύπτει πως είναι εκείνος ο ποιητής που, με ψευδώνυμο, κάποτε, του είχε ταχυδρομήσει πρωτόλεια ποιήματα, και ο Σάμπα, ενθουσιασμένος, τον αναγνωρίζει. Έκτοτε, ο Πέννα εισέρχεται στον λογοτεχνικό κόσμο της Ιταλίας, τη δεκαετία του ’30. Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζουν και οι επιστολές ανάμεσα σε Σάμπα και Πέννα, που αποτελούν τη μαρτυρία μιας δυνατής φιλίας.

 

 

Ποιος ήταν ο Ουμπέρτο Σάμπα

 

Ο Ουμπέρτο Σάμπα γεννήθηκε στην Τεργέστη το 1883 από Ιταλό πατέρα και Εβραία μητέρα. Το κανονικό του όνομα ήταν Ουμπέρτο Πόλι, στα πρώτα του βιβλία, όμως, υπέγραφε ως Ουμπέρτο ντα Μοντερεάλε. Αργότερα οικειοποιήθηκε το ψευδώνυμο Σάμπα, που στα εβραϊκά σημαίνει ψωμί – φόρος τιμής στην αγαπημένη του μητέρα. Μετά τον Πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, όπου εξάσκησε απλά χρέη γραφέα, επέστρεψε στην Τεργέστη και, χάρη στην οικονομική βοήθεια κάποιας θείας του, αγοράζει το μικρό βιβλιοπωλείο, ειδικευμένο σε παλιά και σπάνια βιβλία, στον αριθμό 30 της οδού Σαν Νικολό. Η ποίησή του χρόνο με το χρόνο γίνεται λιγότερο αυτοβιογραφική, ενώ από το 1929 αρχίζουν τα νευρολογικά του προβλήματα. Είναι ο πρώτος άνθρωπος στην Τεργέστη που υποκύπτει στη γοητεία του να ψυχαναλυθεί. Το 1939 εγκαταλείπει την Τεργέστη και εγκαθίσταται στη Ρώμη. Το φασιστικό καθεστώς του Μουσολίνι τον καταδιώκει – η εβραϊκή καταγωγή του, ο συγχρωτισμός του με ομοφυλόφιλους ποιητές της Ιταλίας και η τολμηρή γραφή του ήταν ισχυροί λόγοι για να σπιλωθεί το όνομά του. Μετά τον Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο αναγορεύεται σε «επίσημο ποιητή» από την Ακαδημία «Dei Lincei». Το 1946 δημοσιεύει τους αφορισμούς Μονοπάτια και Διηγηματάκια. Πεθαίνει τον Αύγουστο του 1957 σε κλινική της Τεργέστης, κουρασμένος και ψυχικά ταραγμένος από τη βαριά αρρώστια της γυναίκας του, που θα πεθάνει τον επόμενο χρόνο.

 

 

 

Το παλαιοβιβλιοπωλείο του Σάμπα

 

 

Το πρώτο βιβλίο του Σάμπα που μεταφράστηκε στα ελληνικά από τον θεσσαλονικιώτικο οίκο «Παρατηρητής», το 1992, ήταν το μυθιστόρημα Ερνέστο. Ο ποιητής περιλαμβάνεται σε αρκετές ανθολογίες ιταλικής ποίησης (μικρές ή μαγάλες), που κυκλοφορούν στην Ελλάδα, ενώ το πιο πρόσφατα μεταφρασμένο βιβλίο του είναι Το βιβλίο των τραγουδιών (Βακχικόν, 2019).

Τον Αύγουστο του 2018, επισκεπτόμενος την Τεργέστη, ανακάλυψα το φημισμένο παλαιοβιβλιοπωλείο, επί της οδού Σαν Νικολό 30. Το βιβλιοπωλείο του Σάμπα λειτουργεί ανελλιπώς εδώ και έναν αιώνα, διατηρώντας κάτι από το πνεύμα του Ιταλού ποιητή αλλά και του Τζέιμς Τζόις, που, μεταξύ άλλων σημαντικών λογοτεχνών της εποχής, ήταν από τους ταχτικούς θαμώνες του. Και ξεφυλλίζοντας με συγκίνηση τα παλιά βιβλία, σκέφτηκα πως η Τεργέστη με τη Θεσσαλονίκη έχουν πολλές ομοιότητες. Η Τεργέστη προσαρτήθηκε στην Ιταλία το 1918, η Θεσσαλονίκη στην ελεύθερη Ελλάδα έξι χρόνια νωρίτερα, το 1912. Πόλεις και οι δύο του Βορρά (του ιταλικού και του ελληνικού αντίστοιχα), με θάλασσα να τις περιβρέχει, με έντονη ποιητική παράδοση, με κεντρικές, παραθαλάσσιες πλατείες (Πιάτσα Ουνιτά στον κόλπο της Τεργέστης και Πλατεία Αριστοτέλους στον Θερμαϊκό κόλπο), σχεδόν πανομοιότυπες οπτικά (όχι όμως και αρχιτεκτονικά). Κόσμο ήρεμο, δημιουργικό και κάπως αποκομμένο από τα πολιτικά και οικονομικά κέντρα της Ρώμης και της Αθήνας αντίστοιχα. Ο Τζόις εδώ γράφει τους Δουβλινέζους του και ολοκληρώνει τον Οδυσσέα, ερχόμενος σε επαφή με Έλληνες εργάτες και λαϊκά στρώματα της πόλης, ενώ, χιλιόμετρα μακριά, λογοτέχνες της Θεσσαλονίκης, εναρμονισμένοι με τη γραφή του, λανσάρουν την τάση του εσωτερικού μονόλογου. Και ποιος να υπήρξε άραγε ο αντίστοιχος Σάμπα της Θεσσαλονίκης; Ο Αναγνωστάκης, ο Βαφόπουλος, ο Πεντζίκης, ο Ιωάννου ή μήπως ο Ασλάνογλου;

Φωτογράφισα, σ’ εκείνη μου την επίσκεψη, το παλαιοβιβλιοπωλείο και το άγαλμα του Ιταλού ποιητή στο κέντρο της πόλης. Και αποφάσισα, το πρώτο να το αναρτήσω στην αρχική σελίδα του blog που από τον φετινό Σεπτέμβρη έχω δημιουργήσει, φιλοδοξώντας να υπάρξει ως λογοτεχνική αρχειοθήκη τμήματος της ελληνικής αλλά και της παγκόσμιας λογοτεχνίας των τελευταίων δεκαετιών – και όχι μόνο. Κείμενα και συγγραφείς ιδωμένα από ένα απολύτως προσωπικό βλέμμα, που, συν τοις άλλοις,  μαρτυρά τις δικές μου αναγνωστικές προτιμήσεις αλλά και λογοτεχνικές επιρροές.

 

        

Σημείωση

 

Επ’ ευκαιρία της επαναλειτουργίας του παλαιοβιβλιοπωλείου Umberto Saba, ύστερα από πολύμηνη ανακαίνιση, που ολοκληρώθηκε, τον Σεπτέμβριο του 2024, τη Δευτέρα 28 Οκτωβρίου ηθοποιοί και απλοί πολίτες της Τεργέστης απέτισαν φόρο τιμής στον Ιταλό ποιητή μ’ έναν μαραθώνιο ανάγνωσης ποιημάτων του.

 

 

 

(το τμήμα του κειμένου που τιτλοφορείται «Η συνάντηση του Ουμπέρτο Σάμπα με τον Σάντρο Πέννα», δημοσιεύτηκε στην book press τον Αύγουστο του 2019, σε κείμενο με τον γενικό τίτλο: Σάντρο Πέννα: «Πάντα αγόρια στα ποιήματά μου!»)